پاسخ به ۸ سوال مهم در مورد عزاداری

حجت‌الاسلام والمسلمین اکبر دهقان از نویسندگان موفق حوزوی و مؤلف بیش از ۳۵ اثر است. کتاب «هزار و یک نکته از قرآن کریم» به قلم وی حائز رتبه برتر حوزوی شد. با توجه به این که این کتاب هم اکنون به جلد سوم رسیده، مؤلف توانسته است ۳ هزار نکته از قرآن کریم را جمع‌آوری و تدوین کند.این استاد حوزوی همچنین تدریس دروس «روش‌های دسته‌بندی آیات قرآن» و «روش‌های نکته‌یابی از قرآن» را در کارنامه درخشان خود دارد.

* چه دلیلی از قرآن کریم برای عزاداری وجود دارد؟ـ در قرآن کریم آیاتی وجود دارد که موضوع تعظیم شعائر را نشانه تقوای قلب دانسته است، (حج/۳۲). علاوه براین، یاد بزرگان و مجاهدان راه خدا مورد توجه قرار گرفته است (مریم/۴۱) و ( آل عمران/۱۴۶). و از کسانی که به ناحق کشته شدند یاد شده که به خاطر ایمان به خدا به شهادت رسیدند (تکویر/۸-۹) و (بروج۴-۸).

موضوع عزاداری برای امام حسین (ع) نیز دارای این جهات مختلف است. هم تعظیم شعائر است، هم یادی از مجاهدان است و هم روشن می‏شود که به جهت ایمان به خدا آن حضرت تسلیم دشمنان اسلام نشد. دست آخر این که عزاداری برای امام حسین مزد رسالت است (قُل لَا أَسْأَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّهَ فِی الْقُرْبَی. شوری/۲۳).

در مورد نذری دادن برای امام حسین (ع) نیز حدیثی در بحارالانوار (۴۴/ ۲۸۷) مبنی بر تأئید این عمل وجود دارد؛ قال علی (ع): «انّ‏الله اختارنا واختار لنا شیعه ینصروننا و یفرحون لفرحنا و یحزنون لحزننا و یبذلون أموالهم و أنفسهم فینا اولئک منّا و الینا. » (همانا خداوند ما را برگزید و گروهی را برای ما برگزید تا یاریمان کنند و به سبب شادی ما شاد باشند و به خاطر حزن ما اندوهگین باشند و اموال و جان هایشان را در راه ما بذل کنند. آنان از ما و به سوی ما هستند).

* آفات عزاداری چیست؟

ـ در پاسخ به این سؤال به ۲۰ آفت عمده می‌توان اشاره کرد:
۱ـ احتمال وجود ریا و تظاهر؛
۲ـ مزاحمت برای مردم و سدّ معبر؛
۳ـ مزاحمت از طریق صدای بلندگو؛
۴ـ اسراف کردن در میهمانی‏ها؛
۵ـ چشم و هم‏چشمی‏ها؛
۶ـ رعایت نکردن محرم و نامحرم‏؛
۷ـ مستحبات به واجبات ضرر نزند؛ قال علی (ع): «لا قربه بالنّوافل اذا أضرّت بالفرائض»؛
۸ـ قربانی کردن احشام در مسیر تردد مردم؛
۹ـ ایجاد مزاحمت برای مردم با اقامه عزا در ساعات پایانی شب؛
۱۰ـ گرفتن پول با رودربایستی برای خرج در هیئت‏؛
۱۱ـ خرج دادن برای هیئت بدون پرداخت خمس و زکات‏؛
۱۲ـ جدا شدن عزاداری‏ها از روحانیون‏؛
۱۳ـ تعصبات محلی قومی قبیله‏ای‏؛
۱۴ـ طولانی شدن برنامه‏ها و خسته کردن مردم‏؛
۱۵ـ تبعیض در پذیرایی از عزاداران‏؛
۱۶ـ برخورد نامناسب با کودکان‏؛
۱۷ـ عدم رعایت اعتدال در نذرکردن برای هیئت‏ها و حسینیه‏ ها؛
در مداحی و مرثیه‏سرایی نیز نکاتی باید مورد توجه قرار بگیرد، از جمله اینکه:
۱۸ـ نباید حرفی زد که بوی غلوّ بدهد و نباید حرفی زد که مقام و منزلت امام معصوم پایین بیاید.
۱۹ـ در اوقات نماز باید عزاداری تعطیل شود.
۲۰ـ کلماتی را نباید گفت که دشمنان سوء استفاده کنند، مانند «هیئت دیوانگان حسینی»، بلکه به جای آن باید گفت: «هیئت عاشقان حسینی».

همچنین روضه‏ های بسیار جانسوز را نباید خواند، مگر در ایام تاسوعا و عاشورا که مردم حق آن را ادا کنند و با اشک ریختن احترام آن را حفظ کنند.

* عزاداری برای امام حسین (ع) تا چه حد مجاز است؟

ـ در حدی که شعور بر شور غالب باشد و موجب انحراف نشود. کارهایی مانند قمه‏زدن، آهن و زنجیر به خود بستن و سینه‏خیز رفتن روی زمین، راه رفتن زیر علم و آهن سرد و سنگین که گاهی عوارض جسمی دارد و این گونه کارها هیچ دلیل عقلی و شرعی ندارد. اما سینه‏زنی و زنجیرزنی که سنگین و وزین انجام می‏شود درست است و به فرموده امام امت عزاداری باید به شیوه سنتی انجام شود.

* آیا طرح مباحث و اشعاری که موجب خفت و خواری امام حسین (ع) می‏شود، جایز است؟

ـ بدیهی است که جایز نیست، مانند نوحه: «زینب مضطرم مهربان خواهرم، الوداع! الوداع!»، چرا که قیام امام حسین برای حفظ عزت بود: «هیهات منّا الذّلّه».

* آیا تشکیل جلسات بحث و گفت‌وگو و میزگرد و سمینار بهتر از عزاداری نیست؟

ـ انسان دارای دو بعد عقلانی و عاطفی است. صِرف بحث عالمانه و معرفتی باعث تحول روحی نمی‏شود، اما این عزاداری‏ها و سیاه‏پوشی‏ها موجب ریختن اشک می‏‌شود و یک نوع تحوّل درونی حاصل می‏شود که به برکت این اشک بر امام حسین، افراد زیادی موفق به توبه و تهذیب نفس می‏شوند.

* ذکر ثواب‏های عجیب و دور از ذهن برای عزاداری تا چه اندازه صحیح است؟

ـ ذکر این ثواب‏ها مانند تأثیر نماز در نهی از فحشاء و منکر است که مقتضی است نه علت تامّه. مانند اینکه می‏گوییم آتش علت سوزاندن است، در صورتی که مانعی نباشد. یا می‌گوییم آب علت خاموش کردن آتش است، هر آب و هر آتشی این تأثیر و تأثّر را ندارد، هر آبی نمی‏تواند هر آتشی را خاموش کند!

* چرا فقط برای امام حسین (ع) عزاداری ویژه انجام می‏شود، نه برای امامان دیگر؟

ـ به خاطر ویژگی‏های مختلفی که در حادثه عاشورا اتفاق افتاده است از جمله محاصره شدن این افراد، بسته شدن آب بر آنان، غارت‏ شدن اموالشان، به اسارت رفتن زنان و کودکان و شهادت فرزند ۶ ماهه تا پیرترین افراد با لب تشنه. در واقع قیام امام حسین (ع) بی‏ نظیر است.

* فلسفه سیاه‏پوشی در ایام عزاداری چیست؟

ـ رنگ سیاه از جهات مختلف آثاری دارد که هر گروهی به منظوری از آن بهره می‏برد:
۱ـ استتار و پوشش برای پنهان شدن‏؛
۲ـ رنگ هیبت و تشخص (از این جهت لباس رسمی شخصیت‏ها نوعاً سیاه یا سورمه‏ای سیر است).
۳ـ رنگ حزن‏ آور و دلتنگی و مناسب مجالس ماتم و عزاست.
کسی که در ماتم عزیزی لباس سیاه می‏پوشد و در و دیوار را سپاه‏پوش می‏کند، می‏خواهد به عزیز از دست داده بگوید: تو مایه روشنی چشم من بودی و با رفتن تو زمین و زمان سیاه شد. حضرت فاطمه (س) نیز در فراق پدر فرمود: «یا ابتاه …اسودّ نهارها» (ای پدر! …روز دنیا تاریک شد) بحارالانوار ۴۳/ ۱۷۶.
امام باقر (ع) نیز فرموده است: «لمّا قتل الحسین بن علی لبس نساء بنی هاشم السواد» (زنان بنی‏هاشم در سوگ اباعبدالله جامه سیاه بر تن کردند) وسایل الشیعه ۳/ ۲۳۸.