موقع بروز علائم سکته مغزی چه باید کرد؟
سکته مغزی هنگامی رخ میدهد که یک لخته خونی باعث انسداد شریان خونرسان به مغز میشود (سکته مغزی ایسکمیک) و یا یک رگ خونی مغز پاره شده و خونرسانی به بخشی از مغز متوقف میشود (سکته مغزی هموراژیک).
در عرض چند دقیقه پس از این حادثه سلولهای مغز شروع به مردن میکنند.
دلیل سکته مغزی هر کدام از این موارد که باشد، باید دقت داشت که با وقوع سکته مغزی بیمار در خطر مرگ قرار خواهد گرفت.
علائم سکته مغزی بر اساس نوع سکته، محل بروز آن در مغز و شدت آن، مختلف هستند.
مهم ترین علائم سکته مغزی عبارتند از:
۱- احساس بی حسی یا فلج ناگهانی در یک طرف صورت و دست یا پای یک طرف بدن
۲- کاهش ناگهانی بینایی، قدرت بدن، تعادل بدن (به سختی راه رفتن)، قوای حسی، صحبت کردن و یا فهم صحبت دیگران
۳- تاری ناگهانی دید به خصوص در یک چشم
۴- به هم خوردن تعادل بدن به طور ناگهانی که احتمالا با حالت تهوع، استفراغ کردن، تب، سکسکه و یا قورت دادن غذاها به سختی همراه است.
۵- سردرد ناگهانی و شدید بدون دلیل که فورا بعد از آن فرد بیهوش می شود (نشان دهنده سکته مغزی به علت خونریزی است).
۶- بیهوش شدن فرد
۷- سرگیجه ی بدون دلیل یا افتادن ناگهانی روی زمین
اگر شما و یا کسی که پیش شماست، دچار هر یک از علائم سکته مغزی شد، باید سریعا خودتان را به پزشک برسانید (به اورژانس زنگ بزنید و یا کسی شما را به بیمارستان ببرد)، زیرا درمان فوری سکته مغزی باعث زنده ماندن فرد و بهبود سریع تر او می شود.
برخی روش های درمانی بایستی در طی ساعات اولیه بعد از شروع علائم سکته مغزی، انجام شوند.
تأخیر در درمان سکته مغزی باعث مرگ فرد و یا معلولیت دائمی (مثل فلج شدن دست و پا) او می شود.
وقتی شما دچار علائم سکته مغزی می شوید، نشان می دهد خون کافی به مغز نمی رسد.
آسیب ناشی از سکته مغزی می تواند موقتی و یا دائمی باشد، به عنوان مثال ممکن است دیگر نتوانید حرف بزنید و یا بعد از مدتی قدرت صحبت کردن شما بر گردد. ممکن است دچار فلج جزئی یا کامل در دست ها و یا پاها شوید.
مسئله مهم این است که وقتی دچار علائم سکته مغزی گشتید، هر چه سریع تر نزد پزشک بروید. شروع زودتر درمان باعث آسیب کمتر مغز می شود و کمتر دچار فلج دائمی می شوید.
انواع سکته مغزی
۱- سکته مغزی ایسکمیک: اگر سرخرگی که خون را به مغز می رساند، بسته شود، این نوع سکته مغزی رخ می دهد. علل متعددی باعث بسته شدن رگ خونی می شوند، مثلا رسوب چربی ها در شریان ها (آترواسکلروز) باعث تشکیل لخته خونی می شود.
گاهی اوقات، در اثر بی نظمی ضربان قلب، یک لخته خونی در قلب ایجاد می شود. سپس این لخته خونی به جای دیگری از بدن می رود که در آنجا سرخرگ رساننده خون به مغز را می بندد.
۲- سکته مغزی هموراژیک: وقتی یک رگ خونی در مغز پاره شود و باعث خونریزی در مغز شود، این نوع سکته رخ می دهد که آن هم دلایل متعددی دارد.
۳- حمله ایسکمیک گذرا: در واقع یک سکته مغزی ناقص است که در اثر گرفتگی رگ خونی رخ می دهد. اگرچه حمله ایسکمی گذرا باعث آسیب دائمی مغز نمی شود، ولی باعث بروز علائم سکته مغزی می شود که چند دقیقه و یا حتی چند ساعت طول می کشند. شما به عنوان علامت سکته مغزی نباید از این حالت چشم پوشی کنید.
موقع بروز علائم سکته مغزی چه باید کرد؟
۱- علائم سکته مغزی را نادیده نگیرید، حتی اگر فقط یک علامت داشتید و یا علائم خفیف بودند و یا برطرف شدند.
۲- معطل نکنید. هر یک دقیقه حیاتی است، پس فورا خودتان را به پزشک برسانید.
۳- اگر یکی یا چند تا از علائم سکته مغزی را برای بیش از چند دقیقه داشتید، به اورژانس (۱۱۵) زنگ بزنید. آمبولانس شما را سریعا به بیمارستان می رساند.
۴- زمانی را که علائم سکته مغزی شروع شده اند، بررسی کنید. این نکته مهمی است که باید به پزشک در بیمارستان بگویید.
روش نوین «درمان داخل رگی» یکی از راههایی است که گفته میشود با بهرهگیری از آن، گام بزرگی در درمان سکتههای مغزی برداشته شده است.
البته به اعتقاد دبیر نوزدهمین کنگره سالانه نورولوژی و الکتروفیزیولوژی بالینی ایران، به کمک این روش میتوان گرفتگی عروق آن دسته از بیماران سکته مغزی را که قبل از شش یا حداکثر هشت ساعت بعد از حمله سکته به مرکز درمانی رسانده شوند، برطرف کرده و به این ترتیب آسیبهای ناشی از سکته مغزی را در بیمار کاهش داد.
به بهانه برگزاری نوزدهمین کنگره سالانه نورولوژی و الکتروفیزیولوژی بالینی ایران که توسط انجمن متخصصان مغز و اعصاب ایران از سهشنبه (۱۸ اردیبهشت) در حال برگزاری است با دکتر عسکر قربانی، فوقتخصص نورولوژی و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران، گفتوگو کردیم و از او درباره این روش جدید پرسیدیم.
بهطور کلی چه عواملی باعث بروز سکته مغزی میشود؟
از جمله عوامل خطرساز سکته مغزی در درجه اول سن بیمار است. یعنی این که با بالا رفتن سن به علت پیری رگهای مغز، خطر سکته مغزی بسیار بیشتر از دوره جوانی میشود. عوامل دیگر موثر در افزایش ریسک سکته مغزی با بالارفتن سن شامل فشار و چربی خون بالا، بیماریهای قلبی، بیماریهای ارثی، سیگار، چاقی و… میشود.
زندگی صنعتی امروزی چقدر در افزایش بروز بیماریهایی همچون سکته مغزی موثر بوده است؟
ثابت شده است هر چه فعالیت کمتر، رژیم غذایی ناسالمتر و وزن بیشتری داشته باشیم و از طرف دیگر هوای ناسالمتری را تنفس کنیم و استرس بیشتری داشته باشیم احتمال بروز سکته بیشتری خواهیم داشت.
در کلانشهرهایی مثل تهران چه عواملی را در افزایش ریسک ابتلا به سکته مغزی موثر میدانید؟ و برای اینکه از بروز چنین بیماریهایی پیشگیری کنیم چه راهکارهایی وجود دارد؟
استرس، مشکلات اقتصادی ـ اجتماعی و عدم تحرک کافی و هوای ناسالم در شهرهایی مثل تهران ممکن است باعث افزایش بروز سکته مغزی شود. در این میان از بین بردن شرایط استرسزا بهترین راه برای پیشگیری محسوب میشود.
بهطور معمول سکته مغزی نسبت به دیگر بیماریها چقدر رواج دارد؟ آیا آمار و ارقامی از میزان مرگ و میر یا آسیبهای جسمی حاصل از سکتههای مغزی وجود دارد؟
سکته مغزی در کل دنیا دومین علت مرگ بشر است و اولین علت از کارافتادگی، اما در کشورهای پیشرفته در حال حاضر سومین علت مرگ است که با پیر شدن جوامع در آینده نهچندان دور در آن کشورها نیز دومین علت مرگ خواهد شد.
در این میان به طور متوسط ۱۰ تا ۱۵ درصد افرادی که به سکتههای مغزی مبتلا میشوند در اثر این بیماری جان خود را از دست میدهند و ۶۰ تا ۷۰ درصد بیماران با درمان مناسب میتوانند زندگی مستقل داشته باشند.
به این ترتیب بیشتر افرادی که به این عارضه مبتلا میشوند، میتوانند با درمان مناسب به زندگی عادی باز گردند، اما این درمان شامل چه مواردی میشود و این روشهای مختلف درمانی تاکنون چه کمکهایی به بیماران دچار سکته کرده است؟
این درمانها بسیار گسترده است و شامل درمانهای دارویی، درمانهای آندووسکولر (درمانهای داخل سرخرگی)، درمانهای جراحی، توانبخشی و حمایت اجتماعی میشود. به کمک این روشها میتوان میزان آسیب در اثر سکته مغزی و حتی مرگ در اثر آن را کاهش داد.
آیا تسریع در روند درمان بیمار دچار سکته مغزی به کمک این روشها میتواند در نتیجه کار و بازگشت او به حالت عادی موثر باشد؟ در این صورت چه زمانی پس از بروز سکته را باید زمان طلایی محسوب کنیم؟
بله، مشخصا موثر است؛ زمان طلایی برای این بیماران بین سه تا ۴٫۵ ساعت است و حداکثر زمانی که درمانهای مرحله حاد میتواند به طور معمول موثر باشد، هشت ساعت است.
چه روشهای جدیدی برای درمان سکتههای مغزی در جهان ارائه میشود؟
تجویز داروی rtPA (که البته استفاده از آن خیلی هم جدید نیست، چون در کشورهای پیشرفته از حدود ۱۶ سال پیش مورد استفاده قرار میگیرد) و درمانهای داخل سرخرگی از جمله روشهای جدیدی محسوب میشود که از حدود هشت سال پیش در دنیا شایع شده است.
روش درمان داخل رگی دقیقا چیست و چگونه با کمک آن میتوان در درمان سکتههای مغزی گام موثری برداشت؟
قربانی: مطالعات نشان میدهد که تاحدود ۶۰ درصد بیمارانی که دچار سکته مغزی میشوند در صورت استفاده از روش داخل سرخرگی بهبود مییابند
پس از معرفی rtPA وریدی،درمان داخل سرخرگی به صورت تزریق rtPA و داروهای همخانواده آن مطرح شده است. این درمان در بعضی بیماران، پیش آگهی سکته را بهبود بخشیده، همچنین با پیشرفت نانوتکنولوژی و به کمک لوازم جدید برای بیرون آوردن لخته از داخل رگ مغز یا برطرف کردن انسداد رگ که باعث سکته مغزی شده است نیز به کار میرود.
آیا این روش در دنیا هم به عنوان روشی جدید تلقی میشود؟ درمان به کمک این روش چگونه انجام میشود؟
بله، این روش از جمله کارهای جدید در این حوزه است. در این روش از لوازمیمثل Merci، استنت مخصوص و دیگر لوازم مختص این کار استفاده میشود. تحت شرایط معین و به کمک تجهیزات بسیار ظریف، سوراخی با قطر کمتر از یک میلیمتر ایجاد و دستگاه وارد ناهنجاری رگی میشود و جراح از این طریق، مشکل را برطرف میکند. درواقع در روش آندووسکولار، استنت ابتدا از طریق سرخرگ اصلی پا (سرخرگ رانی) وارد بدن و پس از آن از آئورت وارد سرخرگ مغزی میشود.
این روش غیر از سکته مغزی برای درمان چه مشکلاتی به کار میرود؟
این روش آندووسکولار برای درمان آنوریسمهای مغزی (تاولها یا بادکنکی شدن رگهای مغزی)، ناهنجاریهای سرخرگی ـ سیاهرگی، بعضی تومورهای سر و گردن، تومورهای پررگ، کلافهای مادرزادی (AVM)، همچنین در مواردی که انجام جراحی سخت باشد یا بیمار ترجیح بدهد جمجمهاش باز نشود، به کار میرود.
احتمال بازگشت کامل بیمار به حالت عادی و شانس موفقیت درمانی به کمک این روش چقدر است؟
به طور متوسط اگر روش داخل سرخرگی یا آندووسکولار بموقع انجام شود، در مطالعات مختلف نشان داده تا حدود
۶۰ درصد بیماران میتوانند از آن سود ببرند.
آیا این روش درمانی در صورتی که بیمار در زمان طلایی مراجعه نکند، بازهم کاربرد دارد؟ در این صورت چه عوارضی در فرد جبرانناپذیر است؟
معمولا پس از گذشت این زمان خاص در بیماران سکته مغزی به ندرت ممکن است بیمار از روشهای درمانی اینچنینی سود برد.
آیا آثار بهبود بیمار بلافاصله بعد از جراحی مشخص میشود یا دوره نقاهتی هم برای این افراد در نظر میگیرید؟ از طرف دیگر آیا ریسک بعدی سکته مغزی در بیمارانی که به کمک این روش درمان شدهاند، با افراد سالم برابر است؟
در مواردی بلافاصله و در مواردی در درازمدت اثرات این درمان مشخص میشود. در پاسخ به سوال دوم هم باید گفت کلا کسی که یک بار دچار سکته مغزی شده است، خواه با درمان ذکر شده یا بدون آن در معرض خطر بیشتری نسبت به افراد سالم هستند.
بهطور کلی آینده سکته مغزی را چگونه میبینید؟ در واقع به نظر شما آیا روشهای مختلف پیشگیری میتواند از بروز چنین مشکلاتی پیشگیری کند یا در نقطه مقابل، آیا درمانهای مختلف میتواند باعث میشوند از این پس، هیچکس نگران بروز مشکلات و نقایص حاصل از سکتههای مغزی نشود؟
در آینده میزان ابتلا به مشکلاتی همچون سکته مغزی با توجه به افزایش طول عمر بشر سیر پیشرونده خواهد داشت. البته با کنترل ریسک فاکتورهای آن تا حدی میتوان از بروز این مشکل کاست، اما همیشه در کنار یک زندگی کماسترس و سالم باید نیمنگاهی به این بیماری داشت و از خوشبینی ناآگاهانه پرهیز کرد، چون بار اقتصادی اجتماعی و عاطفی این بیماری بسیار سنگینتر از آنی است که بسادگی از کنار آن بگذریم و قبل از این که خود یا نزدیکانمان به این بیماری مبتلا شوند، باید چارهای بیندیشیم.
پیشگیری قبل از وقوع
سکته مغزی یکی از علل عمده ناتوانی طولانی مدت و شدید جسمی است که معمولا افراد ۵۵ ساله و بزرگتر در معرض خطر ابتلا به آن قرار دارند البته افزایش سن نباید ما را نگران کند، چراکه در حال حاضر افراد بسیاری با سابقه قبلی سکته مغزی زنده هستند و با سلامتی زندگی میکنند.
نکته مهم این است که در قدم اول از علائم سکته مغزی آگاهی داشته باشیم و به محض مواجه با آنها سریع دست بهکار شده و فورا به پزشک مراجعه کنیم، به این ترتیب میتوانیم از بروز یک سکته وسیع مغزی پیشگیری و جانمان را نجات دهیم.
بد نیست بدانید سکته مغزی در واقع زمانی رخ میدهد که یک رگ خونی تغذیهکننده مغز، دچار پارگی یا انسداد شود بنابراین آن قسمت از مغز که توسط رگ مسدود شده تغذیه میشود و همچنین بخشهایی از بدن که توسط آن قسمت از مغز کنترل میشود، دیگر کار نمیکند.
اما به گفته متخصصان، TIAها یا حملات گذرای ایسکمیک (کاهش خونرسانی)، میتواند قبل از آن که دیر شود به کمک ما بیاید. TIAها سکتههای هشداردهندهای است که پیش از سکته اصلی رخ میدهد.
این حملات زمانی رخ میدهد که لخته خون، یک سرخرگ را برای مدت کوتاهی دچار انسداد کند. علائم TIA مشابه سکته مغزی است، اما اغلب تنها چند دقیقه به طول میانجامد.
به همین دلیل هم توصیه میشود اگر دچار این علائم شدید، فورا به بیمارستان مراجعه کنید. این علایم هشداردهنده شامل احساس بیحسی یا ضعف ناگهانی، مشکل ناگهانی در دید، احساس سرگیجه یا سردرد میشود. در این شرایط زمان حکم طلا را دارد و لازم است با ۱۱۵ یا خدمات پزشکی اورژانس منطقه خود فورا تماس بگیرید.