اثنی عشر کجاست +علائم و درمان گیاهی زخم اثنی عشر
زخم اثنی عشر (دوازدهه) معمولاً پی‌آمد عفونت ناشی از باکتریی موسوم به هلیکوباکترپیلوری است. این زخم با یک دوره درمان ۴ تا ۸ هفته‌ای مصرف داروی ضد اسید التیام می‌یابد. ضمناً مصرف یک هفته‌ای دو آنتی‌بیوتیک به علاوه داروی فوق معمولاً عفونت باکتریایی را از بین می‌برد و به این ترتیب از عود کردن بیماری جلوگیری می‌شود. در گذشته داروهای ضدالتهابی برای درمان عارضه‌هایی چون آرتروز به کار برده می‌شد که گاهی اوقات زخم اثنی عشر را به دنبال داشت. اگر بیمار ملزم به مصرف مستمر داروهای ضدالتهاب باشد، باید در کنار آن در طولانی مدت از داروهای ضد اسید نیز استفاده کند.
غذا از مری وارد معده می‌شود. معده تولید کننده اسیدی است که به رغم ضروری نبودنش به هضم غذا کمک میکند. مواد غذایی پس از درهم‌آمیخته شدن در معده وارد نخستین بخش روده کوچک (اثنی‌عشر یا دوازدهه) می‌شود و در آنجا و باقی مسیر روده کوچک با موادی شیمیایی به نام آنزیم مخلوط می‌شود. این آنزیم‌های ترشح شده از لوزالمعده و سلول‌های لایه پوشش دهنده روده، مواد غذایی را تجزیه می‌کنند و سپس بدن این مواد را جذب میکند.
- التهاب دستگاه گوارش (پپتیک): این التهاب ناشی از اسید معده است که گاهی معده یا با توجه به وجود اسید در جریان غذای در حال عبور از دستگاه گوارش، نخستین بخش روده کوچک (اثنی‌عشر) را درگیر میکند، یا در صورت برگشت اسید معده و ریفلاکس، بخش پایینی مری آسیب می‌بیند.
- اولسر پپتیک (زخم گوارشی) زخمی حاصل از اسید معده است که در اثر آسیب دیدن لایه پوشش دهنده دستگاه گوارش و نمایان شدن بافت زیرین آن ایجاد می‌شود. این زخم به فرورفتگی یا گودال قرمز کوچکی روی لایه داخلی دستگاه گوارش شبیه است.
- اثنی‌عشر رایج‌ترین محل زخم گوارشی است. در این مقاله صرفاً به بررسی زخم اثنی عشر می‌پردازیم.
علائم اثنی عشر
بروز درد در قسمت فوقانی شکم دقیقاً زیر استخوان جناغ سینه یکی از علائم رایج زخم اثنی عشر است. بیمار اکثر اوقات پیش از زمان معمول صرف وعده غذایی یا در صورت گرسنه بودن متحمل درد می‌شود، و حتی به دلیل درد از خواب شبانه بیدار می‌شود. درد گاهی پس از غذا خوردن یا مصرف قرص‌های ضد اسید بهبود می‌یابد. دیگر علائم زخم اثنی عشر عبارتند از:
- نفخ
- حالت تهوع و دل به‌هم‌خوردگی
- بیمار گاهی اوقات، به ویژه پس از غذا خوردن، احساس سیری مفرط میکند
- شدید شدن درد بعد از غذا خوردن
علت
معده به طور طبیعی برای تسهیل هضم غذا و از بین بردن باکتری‌ها اسید تولید میکند. چون این اسید خاصیت خورندگی دارد، بعضی از سلول‌های دیواره داخلی معده و نخستین بخش روده کوچک (اثنی‌عشر) برای حفاظت از لایه پوشش دهنده معده و اثنی‌عشر، مانع مخاطی طبیعی ترشح می‌کنند. بین میزان اسید تولید شده و مانع دفاعی مخاطی در حالت عادی تعادل وجود دارد، چنانچه تغییری در این تعادل به وجود آید، زخم ایجاد می‌شود و به این ترتیب لایه پوشش دهنده معده یا اثنی‌عشر آسیب می‌بیند. در ادامه به دلایل ایجاد این زخم اشاره می‌کنیم.
- هلیکوباکترپیلوری: دلیل هر ۱۹ مورد از ۲۰ مورد زخم اثنی عشر عفونت ناشی از هلیکوباکترپیلوری است. بیش از یک چهارم جمعیت انگلستان در مرحله‌ای از زندگی دچار عفونت باکتریایی هلیکوباکترپیلوری می‌شوند. این عفونت در صورت درمان نشدن معمولاً تا پایان زندگی باقی می‌ماند؛ این باکتری برای بسیاری از افراد هیچ مشکلی را ایجاد نمی‌کند و تعدادی از این باکتری‌ها به حیات بدون ضرر خود در لایه پوشش دهنده معده و اثنی‌عشر ادامه می‌دهند. اما لایه داخلی معده یا اثنی‌عشر برخی از افراد به دلیل وجود این باکتری‌ها ملتهب می‌شود و در نتیجه آن، مانع مخاطی دفاعی پاره می‌شود (در بعضی موارد میزان اسید افزایش می‌یابد) و در نتیجه اسید باعث التهاب و زخم اثنی عشر می شود.
- داروهای ضد التهاب: داروهای ضدالتهاب، یا داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs)، مانند آسپرین، ایبوپروفن، دیکلوفناک و…، در انواع مختلفی توسط شرکت‌های گوناگون تولید می‌شوند. بسیاری از بیماران داروهای ضدالتهاب را برای آرتروز، دردهای عضلانی و… مصرف می‌کنند؛ بسیاری نیز از آسپرین برای جلوگیری از تشکیل لخته خون استفاده می‌کنند. اما این داروها گاهی اوقات به مانع مخاطی اثنی‌عشر صدمه می‌زنند و در نتیجه زخم ناشی از اسید به وجود می‌آید. از هر ۲۰ بیمار مبتلا به زخم اثنی عشر، یک بیمار در اثر مصرف کردن داروهای ضدالتهاب دچار بیماری شده است.
- عامل‌های دیگر: علل نادر دیگری نیز مانند سندرم زولینگر ـ الیسون وجود دارند، که باعث زخم اثنی عشر می شوند. در عارضه سندرم زولینگر ـ الیسون مقدار اسید تولید شده توسط معده بسیار بیشتر از حالت طبیعی است. عامل‌های دیگری مانند استعمال دخانیات، استرس و فشار عصبی و نوشیدن بیش از حد مشروبات الکلی نیز احتمال زخم شدن اثنی‌عشر را افزایش می‌دهد؛ اگرچه این عامل‌ها معمولاً دلیل اصلی زخم محسوب نمی‌شوند.
تشخیص اثنی عشر
- آندوسکوپی: آزمایشی است که در تأیید تشخیص زخم اثنی عشر کاربرد دارد. برای این آزمایش از لوله منعطف و باریک مجهز به دوربین که آندوسکوپ نام دارد استفاده می شود. پزشک با عبور دادن آندوسکوپ از مری و پایین بردن تدریجی آن می تواند معده و نخستین بخش روده کوچک (اثنی‌عشر) را مشاهده میکند و وجود هر گونه التهاب یا زخم اثنی عشر را بررسی میکند.
- آزمایش تعیین وجود باکتری هلیکوباکترپیلوری: این آزمایش معمولاً در صورت وجود زخم اثنی عشر انجام می‌شود. چنانچه این باکتری یافت شود، به احتمال زیاد علت اصلی زخم خواهد بود. به طور خلاصه می‌توان گفت که وجود هلیکوباکترپیلوری در آزمایش نمونه مدفوع، آزمایش تنفس یا بررسی نمونه به دست آمده طی انجام آندوسکوپی تعیین می‌شود.
درمان اثنی عشر
برای درمان زخم‌های گوارشی معمولاً از روش‌های زیر استفاده می‌شود:
- ترک مصرف دخانیات، قطع مصرف آسپرین و داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی
- داروهای ضد اسید
- داروهای حفاظت کننده از لایه پوشش دهنده معده و اثنی‌عشر
- رژیم‌های درمانی “دوگانه” و “سه‌گانه” برای زخم‌های ناشی از هلیکوباکترپیلوری
هیچ داروی منحصربه‌فردی برای از بین بردن عفونت هلیکوباکترپیلوری وجود ندارد، بااین حال دو ترکیب بهترین نتیجه را برای اکثر موارد به دست می‌دهد. روش های درمان عفونت هلیکوباکترپیلوری عبارتست از:
- درمان سه‌گانه: ترکیب سابسالیسیلات بیسموت (برای مثال پپتو ـ بیسمول) و آنتی بیوتیک تتراسایکلین و مترونیدازول درمانی کارآمد برای ۸۰ تا ۹۵ درصد از بیماران به شمار می‌آید و استاندارد رایج درمان زخم اثنی عشر محسوب می‌شود. هر سه این داروها به صورت قرص مصرف می‌شوند، سابسالیسیلات بیسموت و تتراسایکلین باید چهار بار در روز و مترونیدازول سه بار در روز مصرف شود. البته پیروی از این برنامه درمانی پیچیده و به خاطر سپردن زمان‌بندی آن برای بسیاری از بیماران دشوار است.
- درمان دوگانه: این روش درمانی در واکنش به پیچیدگی و عوارض جانبی درمان سه‌گانه طرح‌ریزی شد. در این روش از دو آنتی‌بیوتیک به نام های آموکسی‌سیلین و مترونیدازول، استفاده می‌شود که هر دو به صورت قرص و سه بار در روز مصرف می‌شوند. بسیاری از بیماران این برنامه ساده تر را ترجیح می‌دهند.
- کلاریترومایسین: ۱۵ تا ۲۵% از بیمارانی که عفونتشان در برابر مترونیدازول مقاومت نشان می‌دهد، از این داروی جایگزین استفاده می‌کنند.
- اوقات بازدارنده پمپ اسید: مانند امپرازول (پریلوسک) گاهی در کنار آنتی‌بیوتیک‌ها یا به عنوان جایگزین یکی از آن‌ها تجویز می‌شود.
این درمان‌ها معمولاً یک دوره دو هفته‌ای دارند. زمانی که هلیکوباکترپیلوری نابود و از دستگاه گوارش بیمار حذف شود، به احتمال زیاد دیگر وارد بدن وی نخواهد شد. زخم اثنی عشر معمولاً به طور کامل التیام می‌یابند و مجدداً ایجاد نمی‌شوند. زخم‌های خونریزی دهنده با توجه به شدت خونریزی و میزان خون از دست رفته درمان می‌شوند. این درمان ها عبارتند از:
- تزریق درون وریدی مایعات
- استراحت دادن به روده: استراحت مطلق و آشامیدن مایعات رقیق و نخوردن هر گونه غذای جامد به مدت چند روز مفید است، چون زخم فرصت آن را می‌یابد تا بدون تحریک شدن التیام یابد.
- لوله نازوگاستریک: قرار دادن لوله منعطف باریک از داخل بینی تا پایین معده فشار روی معده را نیز کاهش می‌دهد و به التیام سریع‌تر زخم کمک میکند.
- جراحی یا آندوسکوپی اضطراری در صورت لزوم: رگ‌های خونی آسیب دیده و خونریزی دهنده معمولاً هنگام آندوسکوپی ترمیم می‌شوند. در انتهای آندوسکوپ وسیله گرم کننده کوچکی قرار دارد که برای سوزاندن زخم‌های کوچک مورد استفاده قرار می‌گیرد.
روش های دیگر
تأثیر و نتیجه‌بخشی درمان‌های خانگی در بیماران مختلف، بسته به شدت زخم یا دلیل اصلی ایجاد زخم متفاوت است. هر چه درمان این مشکلات بیشتر به تعویق انداخته شود و بیماری تا مراحل نهایی و پیشرفته پیش برود، احتمال وخیم‌تر و جدی‌تر شدن آن‌ها نیز بیشتر می‌شود. بیمار باید اقدام‌های احتیاطی لازم را به طور مداوم تا زمان التیام کامل زخم به عمل آورد.
- رژیم غذایی و تغذیه: غذاهای سرشار از فیبر مانند جو دو سر، چاودار، عدس، هویج، لوبیا و سویا موادی هستند که علت زخم‌های اثنی‌عشر را به طور قابل ملاحظه‌ای کاهش می‌دهد.
- درمان گیاهی: چای بابونه سرد یا چای قاصدک ولرم برای از بین بردن تمام گونه‌های عفونت مفید است. این دمنوش‌ها را می‌توان دو بار در روز با فاصله زمانی مناسب از یکدیگر مصرف نمود.
- ویتامین A: هر گونه میوه سرشار از ویتامین A باید به طور منظم در طول روز مصرف شود. هندوانه، هلو، آب هویج، کلم برگ خام و پرتقال نمونه‌هایی از مفیدترین این میوه‌ها محسوب می‌شوند و غذاهای مناسبی برای زخم اثنی عشر هستند.
- عسل: عسل را می‌توان به سادگی به روش‌های گوناگون در رژیم غذایی روزمرّه گنجاند. عسل التهاب معده را کاهش می‌دهد. عسل را می‌توان روی نان گندم یا نان غلات مخلوط مالید و در طول روز در زمان‌های مناسب میل کرد.
عوارض
بعضی از موارد زخم اثنی عشر عوارضی را به دنبال دارد که می‌تواند جدی باشد. این عوارض عبارتند از:
- زخم خونریزی دهنده: شدت این خونریزی ممکن است بصورت قطره قطره باشد یا گاهی خونریزی آنقدر شدید باشد که خطر مرگ برای بیمار داشته باشد.
- سوراخ شدن دیواره روده: در این حالت زخم از میان دیواره نخستین بخش روده کوچک (اثنی‌عشر) می‌گذرد و آن را سوراخ میکند. پس از آن، غذا و اسید موجود در اثنی‌عشر از این سوراخ وارد حفره شکم می‌شود، و در نتیجه بیمار دچار درد شدید می‌شود و باید بی‌درنگ به مرکز فوریت‌های پزشکی مراجعه کند.
- درد یا ناراحتی شدید
- پخش شدن عفونت
پیشگیری
با پرهیز از مصرف دخانیات، آسپرین، داروهای غیراستروئیدی ضد التهاب و کافئین، می‌توان از ایجاد زخم‌های گوارشی جلوگیری کرد. اما برای جلوگیری از عفونت ناشی از هلیکوباکترپیلوری باید از مصرف آب و غذای آلوده خودداری نمود و استانداردهای بهداشت فردی را به دقت رعایت کرد. پس از هر بار استفاده از سرویس بهداشتی، تعویض پوشک بچه و قبل و بعد از تهیه غذا باید دست‌ها را کاملاً با آب گرم و صابون شست. در صورت نیاز به مصرف مسکن، می‌توان احتمال زخم شدن دستگاه گوارش را با رعایت نکته‌های زیر کاهش داد:
- امتحان داروهای غیراستروئیدی ضد التهاب متفاوتی که معده را کمتر تحریک میکند.
- کاهش میزان یا تعداد دفعات مصرف دارو
- جایگزینی با داروهای دیگری مانند استامینوفن
- مشورت با پزشک یا متخصص بهداشت در مورد شیوه‌های پیشگیری و مراقبت از خود
زخم اثنی عشر بیماری است که در صورت درمان به موقع می توان از عوارض آن جلوگیری کرد. درمان قطعی بیماری پس از تشخیص علت آن از سوی پزشک تجویز می شود. درد در قسمت فوقانی شکم از شایعترین علائم بیماری می باشد. معمولا دلیل اصلی این مشکل وجود عفونت هلیکوباکترپیلوری می باشد، که با درمان این مشکل، زخم گوارش نیز از بین می رود. در کنار روش های درمان زخم اثنی عشر یاد شده می توان از درمان های گیاهی و مصرف غذاهای مناسب نیز برای کمک به بهبودی استفاده کرد.
منبع : سایت دکتر سید امیر منصور رضا دوست