خواص و فواید رازک +عوارض و مضرات مصرف ماءالشعیر رازک
رازک با نام عمومی Hops که به عربی حشیشه الدینار نامیده می شود، گیاهی است علفی، چند ساله و بالا رونده.
این گیاه ۲ پایه بوده و اعضای آن پوشیده از تارهای خشن است.
برگ های گیاه، متقابل، دندانه دار و مرکب از ۳ تا ۵ لوب نامساوی است. گل های نر به صورت مجتمع و گل آذین خوشه هستند.
گل های ماده، به صورت مخروط مانند سفید مایل به حنایی می باشند.
قسمت مورد استفاده گیاه، مخروط های ماده(گل های ماده) آن است که دارای بوی معطر و مطبوع با طعم تلخ است.
این گیاه بیشتر در نواحی شمال ایران از جمله گرگان، چالوس، تنکابن، رشت، لاهیجان و آستارا می روید.
تاریخچه:
کاربرد عمده ی رازک در تولید ماءالشعیر به دلیل طعم تلخ آن است. عصاره ی رازک به عنوان طعم دهنده در غذا و صنعت نوشابه سازی مصرف می شود.
در قدیم، از خاصیت مُدر بودن آن استفاده می شد. دیگر مصارف سنتی آن، درمان انقباضات روده ای، بیماری سل، سرطان و التهاب مثانه بود.
حمام کردن در وان زوائد حاصل از تخمیر رازک، تأثیر جوان کننده دارد و برای رفع مشکلات قاعدگی موثر است.
برخی اوقات، در افرادی که رازک می چیدند، اثرات آرام بخش مشاهده می شد و به همین جهت از گل های رازک، به عنوان مُسکن استفاده می کردند. گاهی نیز به منظور رفع مشکلات عصبی، گل های رازک را در بالش می گذاشتند. عصاره برخی از انواع رازک به دلیل خاصیت نرم کنندگی، در فرآورده های پوستی به کار می رود.
منبع جغرافیایی:
گیاه از کشت رازک ماده در بسیاری از نقاط از جمله غرب اروپا، هند، چین و آمریکا به دست می آید.
ترکیبات مهم:
این ترکیبات عبارت هستند از:
* مواد تلخ از جمله آسیل فلوروگلوسیدهای موجود در رزین،
* اسانس به میزان ۳/۰ تا ۱ درصد که حاوی میرسن، لینالول، فارنزن و کاریوفیلن است،
* تانن به میزان ۲ تا ۴ درصد،
* فلاونوئید،
* مقدار کمی فنل کربوکسیلیک اسید از جمله اسید فرولیک و اسید کلروژنیک.
اثرات مهم:
رازک دارای اثر آرام بخش می باشد، به خصوص هنگامی که همراه با آرام بخش های دیگر گیاهی مصرف می شود.
همچنین در بدخوابی عصبی و استرس ها استفاده می شود.
رازک به صورت دم کرده با مزه ی تلخ به عنوان مقوی معده، محرک اشتها و افزاینده ی ترشحات معده کاربرد دارد؛ اسیدهای تلخ آن شامل لوپولون و هومولون دارای خواص ضد میکروبی است.
در طب عوام از دم کرده ی آن جهت درمان زخم معده و به عنوان ضد ورم مثانه استفاده می شود.
فرآورده های دارویی:
حدود ۷۰ فرآورده ی آرام بخش از رازک در آلمان وجود دارد. در انگلستان حدود ۶۰ فرآورده از آن تهیه می گردد که همگی به عنوان آرم بخش استفاده می شود.
عمده ی این فرآورده ها به صورت قرص هستند.
از عصاره ی خشک رازک به صورت چای و یا فرآورده های دیگر به عنوان خواب آور و مُسکن استفاده می شود.
تهیه چای: یک لیوان آب در حال جوشیدن را بر روی نیم گرم گیاه له شده یا پودر بریزید و ۱۵ دقیقه صبر کنید؛ سپس صاف کرده و میل نمایید.
نگهداری:
رازک باید دور از نور و در هوای سرد نگه داری شود. حداکثر مدت نگهداری یک سال است.
عوارض جانبی:
مصرف رازک ممکن است در بعضی افراد حساسیت پوستی ایجاد کند. علت آن مربوط به گرده های گیاه است.
مهم ترین اثرات گزارش شده رازک:
آلرژی زا، ضد درد، ضد باکتری، ضد عفونی کننده، ضد اسپاسم، ضد تومور، معرق، هضم کننده، ادرارآور، قاعده آور، استروژنیک، مُلین، خلط آور، قارچ کش، خواب آور، شیرافزا، مُسهل، مخدر، مقوی اعصاب، مقوی معده، آرام بخش، مقوی رحم، ضد کرم و کاهش دهنده ی میل جنسی.
نکات قابل توجه:
۱- چای و یا دم کرده ی رازک بهتر است شب هنگام یا قبل از خواب مصرف شود تا بتوان خواب آرام تری را در پیش داشت. این میزان مصرف را می توان تا سه بار در روز تکرار کرد.
۲- میزان مصرف فراورده های صنعتی رازک مانند قرص و یا کپسول در راهنمای همراه دارو توصیه شده است.
۳- گل های ماده تحت عنوان Strobiles مشهور می باشند که قسمت دارویی رازک هستند.
۴- خواص گیاه رازک به طور چشمگیر به نو یا کهنه بودن آن ارتباط دارد، چون مواد موجود در آن با گذشت زمان اکسید می گردند. مثلا مصرف تازه ی گل های ماده برای رفع بدخوابی بسیار موثر است، در صورتی که خشک شده ی گل های ماده برای پُر کردن بالش افرادی که دارای بی خوابی هستند مناسب است. تعویض گل های خشک ماده در این بالش های باید هر دو سه ماه صورت گیرد، چون گل های خشک کهنه رازک دارای خاصیت محرک می باشند.
۵- برای رفع بی خوابی بهتر است از گل های ماده ی تازه خشک شده و یا گل های فریز شده استفاده نمود. در این صورت بر روی ۲ قاشق چای خوری از گل ها، یک لیوان آب جوش ریخته و پس از ۵ تا ۱۰ دقیقه صاف نموده و میل کنید.
هشدار نسبت به مصرف ماءالشعیرهای حاوی گیاه رازک
در جامعه شهری و صنعتی امروز سبک تغذیه انسانها دستخوش تغییرات اساسی شده است.
امروزه فست فودها و انواع ماءالشعیرها و نوشیدنیها با طعمها و مزههای متفاوت، جایگزین غذاهای محلی و نوشیدنیهای سنتی شده است و گاه انسانها آنقدر در مصرف برخی از غذاها و نوشیدنیهای مدرن افراط میکنند که غذا و نوشیدنی که میتواند مایه حیات انسان باشد، مخل حیات میشود. ۲ نفر از کارشناسان طب سنتی در گفتوگو با همشهری نسبت به مصرف افراطی ماءالشعیرها و نوشیدنیهایی که از گیاه رازک در ساخت آنها استفاده شده است هشدار میدهند.
دکتر مهدی فهیمی، مدیر یک مؤسسه بینالمللی طب ایرانی – اسلامی در اینباره به همشهری گفت: گیاه رازک موجود در انواع نوشیدنیهای میوهای و ماءالشعیرها میتواند خطرات جبران ناپذیری برای افراد بهدنبال داشته باشد.این کارشناس طب ایرانی – اسلامی افزود: استفاده از گیاه رازک چه بهطور مستقیم و چه غیرمستقیم که امروزه در انواع ماءالشعیرها و نوشیدنیهای میوهای وجود دارد برای مصرف زنان باردار، زنان شیرده و کودکان زیر ۲ سال خطرناک است و باید این قبیل افراد ا ز مصرف آن جدا خودداری کنند.
دکترفهیمی تصریح کرد:مصرف انواع نوشیدنیهای میوهای و ماءالشعیرها که در آنها از گیاه رازک استفاده شده است میتواند عوارض دیگری هم برای سایر مصرفکنندگان این قبیل نوشیدنیها بهدنبال داشته باشد که ازجمله این عوارض میتوان به عارضه بلوغ زودرس در دختران، تأخیر بلوغ جنسی در پسران، ناتوانیهای جنسی برای مردان، افزایش توهمات جنسی در زنان و عارضه چاقی در هر دو گروه زن و مرد یاد کرد.
او با بیان اینکه امروزه بحث بلوغ زودرس به یکی از معضلات خانوادهها تبدیل شده است گفت: اگر از نظر علت شناسی به بحث بلوغ زود رس نگریسته شود باید گفت که مصرف انواع غذاهایی که در آنها حجم زیادی هورمون یافت میشود و علاوه بر آن، وجود گیاه رازک در انواع نوشیدنیها و ماءالشعیرها میتواند بلوغ زودرس را در دختران بهدنبال داشته باشد.این کارشناس طب سنتی افزود:اگر پسران حجم زیادی از نوشیدنیهایی را که در آنها گیاه رازک وجود دارد مصرف کنند، بلوغ جنسی آنها به تأخیر میافتد وحتی میتواند باعث عقیمی شود.
دکترفهیمی اظهار داشت: اگر بعد از نوشیدن انواع ماءالشعیرها و نوشیدنیهایی که در آنها رازک وجود دارد، فرد دچار خارش بدن و یا اسهال شد این به آن معناست که آستانه تحمل بدن برای این گیاه به اوج خود رسیده و بهطور قطع و یقین باید مصرف این قبیل نوشیدنیها و ماءالشعیرها قطع شود.
او گفت: ممکن است شرکتهای سازنده انواع نوشیدنیها و ماءالشعیرهایی که در آنها رازک وجود دارد اعلام کنند که میزان رازک موجود درانواع ماءالشعیرها کم است اما این نکته را باید دانست که چون افراد حداقل ۲ تا ۳ لیوان از این نوشیدنیها را مصرف میکنند بنابراین خیلی سریع دوز مجاز تبدیل به دوز غیرمجاز میشود به همین دلیل توصیه میشود که شرکتهای سازنده انواع ماءالشعیرها و نوشیدنیهایی که در آنها از گیاه رازک استفاده میشود، بهدنبال جایگزین مناسب تری غیراز گیاه رازک باشند که برای مردم عارضه بهدنبال نداشته باشد.
به گفته دکتر فهیمی، گیاه رازک یا رزک که با نامهای گل خمل و کلیمور نیز شنیده میشود از خانواده شاه دانه است که در آن موادی مانندآسپارتین، کولین، هومولون و لوپولون وجود دارد. این گیاه در مراحل اول دارای خواص مفیدی مانند افزایش ادرار و تعریق است اما در مراحل بعدی میتواند نقش مخدر و آرام بخشی را هم ایجاد کند.درج عبارت HOPS نشانه وجود رازک در نوشیدنی است.
یک کارشناس طب سنتی دیگرنیز نسبت به آشامیدن افراطی انواع ماءالشعیرها و نوشیدنیهایی که حاوی گیاه رازک است هشدار داد. دکتر حمیدرضا خوشنژاد نیز به همشهری گفت: گرچه گیاه رازک همانند سایر گیاهان دارویی دارای خواص مفیدی است اما استفاده از این گیاه در انواع نوشیدنیها و ماءالشعیرها خطراتی را برای مصرفکنندگان به همراه دارد.
دکتر خوش نژاد افزود: گیاه رازک گیاهی است با مزاج سرد که در ایجاد آرامش و رفع تنش، اضطراب و استرس کارایی دارد. علاوه براین، این گیاه اثرات ضددردی دارد اما درعین حال از دیدگاه طب سنتی گیاهان دارویی میتوانند آسیبرسان نیز باشند. او اظهار داشت: بهدلیل آنکه مصرف زیاد رازک احتمال ناباروری را در مردان و زنان به همراه خواهد داشت بنابراین توصیه میشود که افراد از آشامیدن افراطی نوشابهها و ماءالشعیرهایی که در آنها رازک وجود دارد، پرهیز کنند. این کارشناس طب سنتی افزود:مصرف زیاد رازک همچنین میتواند ناتوانی و یا کاهش میل جنسی را در مردان ایجاد کند. علاوه بر این، بهدلیل اثرات مداخلهگرانه هورمونی که در ۲ ماده مؤثر در رازک به نامهای هومولون و لوپولون وجود دارد، این گیاه اثرات مداخله گرانه هورمونی در زنان ایجاد میکند.
دکتر خوش نژاد گفت:از آنجا که مصرف افراطی گیاه رازک یا آشامیدن نوشیدنیها و ماءالشعیرهایی که حاوی رازک است میتواند اثرات مفید دارویی را از بین برده و یا کاهش دهد بنابراین، بهتر است که خانمها در دوران حاملگی بهویژه زنانی که حاملگیهای پرخطر دارند و همچنین زنانی که هورمون یائسگی دریافت میکنند و علاوه بر آن، زنانی که به سرطان سینه مبتلا هستند در آشامیدن نوشیدنیها و ماءالشعیرهای حاوی رازک احتیاط کنند. از سوی دیگر، رازک با داروهای آرام بخش نیز تداخل دارد به حدی که میتواند اثرات داروهای آرامبخش را در افراد افزایش دهد.این کارشناس طب سنتی به مردم توصیه کرد که از مصرف افراطی انواع نوشیدنیها و ماءالشعیرهایی که در آنها از گیاه رازک استفاده میشود جدا خودداری کنند.