نحوه تشخیص خبر دروغ در اینترنت (سایتها ،تلگرام ،اینستاگرام و…)

تا بیست سال پیش تشخیص این که کدام خبر دروغ است و کدام راست کار آسانی بود. کافی بود خودتان آدم منطقی و نسبتاً باهوشی باشید تا بفهمید کدام عناوین دروغ اند و کدام‌ها راست. مثلاً اگر جایی می‌خواندید (و باور کنید تا بیست، سی سال پیش از این اتفاق‌ها می‌افتاده) زنی ۲۴ ساله بچه‌ی فضایی به دنیا آورد! یا مثلاً دانشمندان موفق به کشف حیات در مریخ شدند! می‌دانستید که دروغ محض است.

اما حالا با رشد اینترنت اوضاع فرق کرده است. تشخیص موضوع سخت‌تر شده است و البته شاید مردم هم ساده‌لوح‌تر شده اند.

البته بعضی سایت‌ها خودشان مستقیماً اعلام می‌کنند که اخبارشان شوخی است و حقیقت ندارد. 

ولی بعضی از این نوع سایت‌های غیرحقیقی سعی می‌کنند خودشان را به عنوان سایت‌های خبری واقعی جا بزنند. مثلاً هیچ‌جای سایت به غیرواقعی بودن اخبار اشاره نمی‌کنند یا مثلاً این قضیه را توی یکی از صفحات فرعی بیان می‌کنند که کسی به خودش زحمت خواندن آن را نمی‌دهد.

بدتر از همه این که شبکه‌های اجتماعی امکان پخش قارچی اخبار غیر واقعی را فراهم کرده اند. البته منظور این نیست که باید نظارت بیشتری روی اینترنت صورت بگیرد یا مسئولان خبری مدام راه بیفتند و اخبار غیر حقیقی را اصلاح کنند. این‌جا دقیقاً آن جاییست که به قول پدربزرگ‌ها “شنونده باید عاقل باشد”.

درواقع تشخیص خبر دروغ از راست کار چندان مشکلی نیست. همانطور که قبلاً هم اشاره شد فقط به کمی عقل و منطق نیاز دارد. بیایید با هم چند راه آسان برای تشخیص اخبار دروغ را مرور کنیم.

 

شماره‌ی یک : منبع خبر قابل اعتماد نیست

بعضی منابع خبری هستند که دیگر رسوا شده اند. این منابع خبری اصولاً به جای این که تولید اخبار کنند دارند تولید نظر شخصی می‌کنند. همانطور که می‌دانید وقتی کسی دارد از جبهه ای خاص طرفداری می‌کند ممکن است در صد در صد موارد با شنونده اش صادق نباشد. این موضوع در مورد خبرگزاری‌های حزبی به شدت حائز اهمیت است. البته کافی است شما به شخصه انسان منصفی باشید.

موضوع البته فراتر از تولید اخبار دروغ در مورد ستاره‌های سینما و مد و موسیقی شده و سایت‌های رادیکال سیاسی هم داریم که با تولید اخبار دروغی می‌خواهند، نظر عمومی را تغییر بدهند.

مغزهای متفکری هم وارد میدان شده‌اند و کارشان این شده که بات‌های شبکه اجتماعی تولید کنند یا اکانت‌های شبکه اجتماعی کاذب درست کنند که با نرم‌افزار می‌توان کنترلشان کرد.

البته برخی ها هم با انتشار عکس و فیلم ساختگی احساسات شما را تحریک کنند (یا مظلوم نمایی کنند یا رقیب را تخریب)

معمولا خبرهای دروغ در سایتهای حزبی و پربازدید به منابع زیر ارجاع داده می شوند

به نقل از منابع معتبر (ولی نام و آدرس را ذکر نمی کند)

به نقل از یکی از نزدیکان ، مشاوران و … (ولی اسمی از این فرد آورده نمی شود)

شماره‌ی دو : اخبار دیگر این منبع خبری قابل اعتماد نبوده

البته در جریان هستید که لیست سایت‌های خبری غیرواقعی به همین تعداد ختم نمی‌شود. هر روز هم به تعداد این جور سایت‌ها اضافه می‎‌شود. پس اگر لیستی در کار نباشد از کجا باید فهمید کدام داستان‌ها راستند و کدام دروغ؟

فرض کنید یکی از عناوین خبری یک وبسایت شما را جذب می‌کند. مثلاً “محمود دولت آبادی بر اثر سکته‌ی قلبی درگذشت!” شما مشتاقید بدانید که این خبر درست است یا نه؟ یک روش ساده این است که به دیگر عناوین خبری همان وبسایت رجوع کنید. مثلاً اگر دیگر عناوین اینطور بودند که: “یک مادربزرگ ۹۵ ساله برای نجات نوه اش تمساحی را سلاخی می‌کند” یا “یک دختر ۱۴ ساله به طور اتفاقی در زیرزمین خانه شان درمان سرطان را کشف می‌کند” و “بارش پلنگ در ارومیه زندگی مردم را مختل کرد” بهتر است مواظب باشید.

فیس‌بوک ،تلگرام ، اینستاگرام و توییتر هم یکی از آن محیط‌هاست که اخبار دروغ و محیرالعقول داخلش راحت پخش می‌شود. پس از شما عاجزانه درخواست می‌کنیم قبل از فشار دادن دکمه‌ی Share از منبع خبر مطمئن شوید.

 

شماره‌ی سه : سایت‌های خبری معتبر هم‌صدایی دارند

یکی از راحت‌ترین راه‌های تشخیص دروغ بودن یک خبر این است که سایت‌های خبری واقعاً معتبر را بررسی کنیم. مثلاً در ادامه‌ی مثال قبلی اگر سایت‌های ادبی و خبرگزاری‌ها مثل فارس و ایسنا و مهر هیچ کدام خبر مرگ دولت‌آبادی را منتشر نکرده باشند پس خبر حتماً دروغ بوده است. ولی اگر همه‌ی این سایت‌ها هم این خبر را منتشر کرده باشند پس خبر راست است.

البته باز هم جانب احتیاط را رعایت کنید. اگر منبع خبر این سایت‌ها هم همان سایت غبرقابل اعتماد باشد در آن صورت باز هم به احتمال زیاد خبر راست نیست. سعی کنید سایتی را پیدا کنید که هم قابل اعتماد است و هم خودش خبر را پیگیری کرده باشد و گزارش کرده باشد.

باور کنید چیز عجیبی هم نیست. بعضی وقت‌ها حتی سایت‌های بزرگ خبری هم چون می‌ترسند از قافله عقب بیفتند منبع خبر را درست بررسی نمی‌کنند. این را که یادتان هست؟

 

شماره‌ی چهار : همیشه به بخش درباره‌ی ما رجوع کنید

همانطور که در ابتدا هم اشاره شد بعضی سایت‌های طنز یا غیرواقعی خبر، در بخش “درباره‌ی ما” یا “تکذیب‌نامه” یا “کپی رایت” خود به این واقعیت که اخبارشان جنبه‌ی طنز دارد اشاره می‌کنند. ولی بعضی از این سایت‌ها این موضوع را به صورت هوشمندانه ای مخفی می‌کنند. مثلاً تکذیب‌نامه را زیر کپی رایت و با فونت تیره قرار می‌دهند تا درست دیده نشود. مگر این که کاربر آن بخش را های لایت کند. البته کسی به ذهنش نمی‌رسد چنین کاری بکند!

خلاصه این که اگر حس کردید سایت خبری مورد نظرتان دارد سرکارتان می‌گذارد دنبال تکذیب‌نامه اش بگردید.

 

شماره‌ی پنج : خبر و نظرسنجی نمودار دارد

البته دیگر بیشتر خبرخوان‌های حرفه ای به این یکی پی برده اند. بیشتر نمودارها و سرشماری‌ها در یک خبر دقیق و علمی نیستند. مثلاً در خبری می‌خوانید که پنجاه درصد مردم جهان معتقدند سیب میوه‌ی بدمزه ای است!

بله اگر این نظرسنجی در جامعه ای کوچک از مردم صورت بگیرد و نیمی از آن‌ها سیب دوست نداشته باشند قابل درک است. وقتی در مورد مردم جهان صحبت به میان می‌آید موضوع متفاوت است. باید جامعه‌ی مورد سرشماری به میزانی باشد که نتیجه‌ی منطقی بدست بدهد. مثلاً درصد قابل قبولی از جامعه‌ی هدف مورد سرشماری قرار بگیرند.

یا سوالی که برای نظرسنجی و سرشماری پرسیده می‌شود باید با تفسیر آن قرابتی داشته باشد. مثلاً اگر از سوال این باشد که “آیا سیب قرمز دوست دارید؟” و جواب نیمی از مردم منفی باشد نباید نتیجه گرفت که نیمی از مردم “سیب” دوست ندارند.

پس قبل از این که بر هر گونه سرشماری اعتماد کنید اولاً پیدا کنید که چه کسی سرشماری را انجام داده؟ سوال سرشماری چطور عنوان شده؟ جمعیت مورد سرشماری چند نفر بوده و این جمعیت به چه ترتیبی انتخاب شده. اینطور می‌توانید در مورد نمودارها، نظرسنجی‌ها و سرشماری‌ها قضاوت کنید.

 

شماره‌ی شش : اسم دامین وبسایت عجیب و غریب است

یکی از راحت‌ترین راه‌های تشخیص خبر دروغ همین است.

یا مثلاً وقتی آدرس سایتی بیش از حد شبیه یک سایت معتبر است. مثلاً theRealCBSNews.com مشخصاً قابل اعتماد نیست!

یا مثلاً وقتی آدرس یک سایت دقیقاً شبیه یک سایت معتبر است و فقط یک حرفش متفاوت است.

یادتان باشد که خریدن دامین کار بی‌نهایت آسانی است. هر کسی می‌تواند پول بدهد و یک دامین را به اسم خودش ثبت کند. پس سعی کنید قبل از این که به محتوی یک سایت اعتماد کنید از صحت مالکیتش هم مطمئن شوید.

مثال جالبش صفحاتی در فیس بوک هستند که به خواننده‌ها و سیاست‌مداران و بازیگران نسبت داده می‌شوند. البته فیس بوک این مشکل را با به وجود آوردن سیستم “صفحه‌ی رسمی” حل کرده است.

 

شماره‌ی هفت : خبر شما را خشمگین می‌کند

تا به حال خبری خوانده اید که شما را خشمگین یا وحشت‌زده کند؟

بیشتر کسانی که چنین اخباری را منتشر می‌کنند روی خشم و ترس شما حساب می‌کنند. روی این که شما در حالت عصبانیت و ترس بدون فکر خبر را منتشر خواهید کرد و دیگران با سلیقه‌ی مشابه شما هم همینطور.

جدای از این که اصولاً وسایل ارتباط جمعی مثل وایبر و واتس اپ و تلگرام منابع منطقی برای کسب خبر نیستند باید توجه کرد که یک خبر کدام بخش از ذهنیت خواننده را هدف قرار داده است؟ آیا فقط با احساسات شما بازی می‌کند؟ زبان خبر به ترتیبی است که شما را بیش از حد تحت تأثیر قرار دهد؟ با ترس‌ها و خشم‌های شما رابطه می‌گیرد؟ یا منطقی‌تر است؟ چقدر می‌توان به منبعش اعتماد کرد؟

شایعه پراکنی بخشی از لذت‌های زندگی بشر است. ربطی هم به وجود اینترنت و وسایل ارتباط جمعی ندارد. این وسایل صرفاً سرعت پخش شدن شایعه و بردش را افزایش می‌دهند.

شماه هشت : به سایتها و خبرگزاری های زیادی سر بزنید و اخبار را باهم مقایسه کنید

اصلا ما انسان‌ها در سیر تکامل خود در طی هزاران سال یاد گرفته‌ایم که به پیام‌هایی که از گروه‌ها و حلقه‌های خودی فرستاده می‌شوند، بیشتر توجه کنیم. دهه‌ها قبل، افراد خودی، بیشتر در پیرامون ما بودند، اما حالا شبکه‌های اجتماعی دنیا را کوچک کرده‌اند و ما حلقه‌های خودی داریم که اعضایش در مناطق مختلف دنیا پراکنده هستند.

در نظر بگیرید که سال‌ها در این حباب اطلاعاتی بمانید. با خودتان فکر می‌کنید که همیشه در مورد سیاست حق با من است. یا فرضا اگر کاربر نوجوانی، به مقتضای سن، همیشه اکانت‌ها و کانال‌های با محتوای زرد را دنبال کرده باشد، تا وقتی که انقلابی درونی در او رخ ندهد، همیشه مطالب سطح پایین به رؤیت‌اش می‌رسند. یعنی برخلاف سال‌های نخست وب، شانس اینکه با پرش از صفحه و سایت و وبلاگی به یک جای دیگر، تصادفا با منابع اطلاعاتی خوب آشنا شود، بسیار کمتر می‌شود.

در نهایت سوگیری نظرات مسلم و تأیید شده رخ می‌دهد. ما انسان‌ها به خاطر این سوگیری، هر مطلب و خبری را در حباب تشکیل شده می‌پذیریم و به اشتراک می‌گذاریم و به مطالب دیگر بی‌اعتنا می‌شویم و باور کنید ما خودمان یک بات می‌شویم!

و در آخر…

بیایید واقع‌گرا باشیم. هر کسی از شایعه و خبرهای بانمک خوشش می‌آید. ولی خبر دروغ و باوراندن آن به مردم موضوع جدی و خطرناکیست. درست است که ما در بیان نظراتمان آزادیم. درست است که هر کسی باوری دارد یا دلبستگی‌های فکری. درست است که راحت‌ترین کار متهم کردن اینترنت است. ولی در نهایت شاید پدربزرگ‌ها راست می‌گفتند که “شنونده باید عاقل باشد… “.