زندگینامه امام موسی کاظم (ع)
خلاصه زندگی امام موسی کاظم علیه السلام:
نام: موسى بن جعفر.
کنیه: ابو ابراهیم، ابوالحسن، ابوالحسن اوّل، ابوالحسن ماضى، ابوعلى و ابواسماعیل.
القاب: کاظم، صابر، صالح، امین و عبدالصالح.
نکته: امام موسی کاظم علیه السلام در میان شیعیان به «باب الحوائج» معروف است.
منصب: معصوم نهم و امام هفتم شیعیان.
تاریخ ولادت امام موسی کاظم: هفتم ماه صفر سال ۱۲۸ هجرى. برخى نیز سال ۱۲۹ را ذکر کردند.
محل تولد امام موسی کاظم: ابواء (منطقهاى در میان مکه و مدینه) در سرزمین حجاز (عربستان سعودى کنونى).
نسب پدرى: امام جعفر بن محمد بن على بن حسین بن على بن ابىطالب علیهم السلام.
نام مادر امام موسی کاظم: حمیده مصفّاه. نامهاى دیگرى نیز مانند حمیده بربریه و حمیده اندلسیه نیز براى او نقل شده است. این بانو از زنان بزرگ زمان خویش بود و چندان فقیه و عالم به احکام و مسائل بود که امام صادق علیه السلام زنان را در یادگیرى مسائل و احکام دینى به ایشان ارجاع مىداد. و دربارهاش فرمود: «حمیده، تصفیه شده است از هر دنس و چرکى؛ مانند شمش طلا. پیوسته فرشتگان او را حفاظت و پاسبانى نموده تا رسیده است به من، به خاطر آن کرامتى که از خداى متعال براى من و حجت پس از من است.»
مدت امامت امام موسی کاظم: از زمان شهادت پدرش، امام جعفر صادق علیه السلام، در شوال ۱۴۸ هجرى تا رجب سال ۱۸۳ هجرى، به مدت ۳۵ سال. آن حضرت در سن بیست سالگى به امامت رسید.
امام کاظم چند سال در زندان بود؟
در مـورد مـدت زمانی که امام کاظم(علیه‌السلام) در زندان بوده است، بین مورخین اختلاف وجود دارد که ناشى از اختلاف در تـاریـخ بـازداشـت و تـاریـخ شـهـادت آن حـضـرت مـى‌بـاشـد. اگـر تاریخ بازداشت امام(علیه‌السلام) سـال ۱۷۹ و شـهـادتـش سـال ۱۸۳ بـاشـد، دوران زندانی بودن حضرت چـهـارسـال خـواهـد بـود. ولى چـنـان‌چـه تـاریـخ بـازداشـت حضرت را سـال ۱۷۷ بـدانـیـم، آن‌گونه که ابن جوزى در تذکره الخواص ذکر کرده است، مدت زمان زندانی حضرت شش سال خواهد بود.[۳]
از سـوى دیـگـر، بـعضى از مورخان مثل ابن شهرآشوب در مناقب[۴] و مسعودى در مـروج الذهـب[۵] تـاریـخ شـهـادت امـام کـاظـم(علیه‌السلام) را سـال ۱۸۶ ذکـر کـرده‌انـد. بـا ایـن حـسـاب، مـدت زمانی‌که حضرت در زنـدان بوده است، هـفـت یـا نـه سـال خـواهـد شـد. بـنـا بـر نـقـل ابـن‌جـوزى کـه تـاریـخ بـازداشـت را سـال ۱۷۷ و زمـان شـهـادت را سـال ۱۸۸ مـى‌دانـد ، مـدت بـازداشـت یـازده سال خواهد.
حاصل آن‌که با توجه به این که اکثریت قریب به اتفاق منابع دسته اول شیعه و اهل سنت شهادت حضرت را در سال ۱۸۳ (هـ.ق) ثبت کرده‌اند و از سوی دیگر گزارش‌های تاریخی زمان بازداشت و زندانی شدن ایشان را در سال ۱۷۹ (هـ.ق) دانسته‌اند، این گزارش تقویت می‌شود که امام کاظم(علیه‌السلام) حدود چهار تا پنج سال بیشتر در زندان نبوده است.[۶]
پی‌نوشت
[۳]. تذکره الخواص، ص۳۱۴.
[۴]. المناقب، ج۴ ، ص۳۲۴.
[۵]. مـروج الذهـب ، ج۳ ، ص۳۵۵.
[۶]. نک: عیون اخبار الرضا، ج ۱، ص ۱۰۴؛ مصباح المتهجد، ص ۵۶۶؛ شیخ مفید، الارشاد، ج ۲، ص ۲۱۵؛ تاریخ یعقوبی، یعقوبیج ۲، ص۴۱۵؛ مقاتل الطالبیین، ج۲، ص۷۹؛ تاریخ النبی والآل، ص۱۱۱.
نحوه شهادت حضرت امام کاظم (ع)
هارون حضرت امام را از مدینه دستگیر نموده به طرف بصره فرستاد. امام هفتم علیه السّلام مدت یک سال در آنجا زندانی بود. عیسی بن جعفر که مسئول زندان بود، به هارون گزارش داد که امام همیشه مشغول عبادت و راز و نیاز با خدا است و نسبت به کسی نفرین نمی کند، و تقاضا کرد که کسی را برای تحویل گرفتن موسی بن جعفر بفرست و الّا من آزادش می کنم.
از دعاهای امام در گوشه ی زندان این دعا بود: «اللّهُمَّ اِنَّکَ تَعلَمُ اِنِّی کُنتُ اَسئَلُکَ اِن تُفرِغَنی لِعِبادَتِکَ اَللّهُمَّ وَ قَد فَعَلتُ فَلَکَ الحَمدُ؛ خداوندا! تو می دانی که من از تو تقاضا کرده بودم، مرا در گوشه ای خلوت قرار دهی تا مشغول عبادت باشم، تو تقاضای مرا برآوردی، تو را سپاس می گویم.»
مأموری فرستاده شد تا موسی بن جعفر را از عیسی بن جعفر تحویل گرفته به بغداد ببرد تا در زندان فضل بن ربیع تحت نظر باشد. امام مدتی طولانی در آنجا بود. فضل مأمور شد امام را به قتل برساند، اما او امتثال نکرد. آنگاه هارون به فضل بن ربیع دستور داد تا حضرت را به فضل بن یحیی برمکی تحویل دهد و مدتی در منزل یحیی تحت نظر و مراقبت بود. فضل بن یحیی که از امام جز عبادت و روزه ندید، در امر امام علیه السّلام توسعه داد. تا اینکه این خبر به هارون رسید و فضل را از محبت نسبت به امام منع نموده و دستور کشتن ایشان را داد، اما فضل به چنین کاری اقدام نکرد و در نتیجه به خاطر محبت به امام مجازات شد.
در مورد امام آمده است: لا یَزالُ یَنتَقِلُ مِن سِجنٍ اِلَی سِجن؛ آن حضرت همواره از زندانی به زندان دیگر منتقل می شد. تا اینکه امام مظلوم به زندان مخوف و تاریک سِندی بن شاهک ملعون منتقل شده تحت شکنجه قرار گرفت.۱
سرانجام هارون به تنگ آمد، چون می دید روز به روز بر عظمت امام افزوده می شود و شیعیان بسیاری از او پیروی کرده و به امامت او اعتقاد پیدا می کنند. خلیفه عباسی احساس خطر کرد و تصمیم بر مسموم کردن آن حضرت گرفت. مقداری خرما طلب نموده چند عدد از آنها را خورد و بقیه را مسموم کرده و برای امام فرستاد و خادم را مأمور کرد که حتما به آن حضرت بخوراند، خادم خرما را برای امام برد و پیام هارون را ابلاغ کرد. امام نیز چند دانه از آن خرما را خوردند، اما سِندی گفت: بیشتر بخورید، امام فرمود: همین مقدار برای مأموریت تو کافی است. امام بعد از مسمومیت، سه روز در بستر شهادت قرار گرفته و شهید شد. سِندی برای ظاهر سازی چند نفر قاضی و افراد عادل را احضار کرد تا گواهی دهند بر اینکه امام ناراحتی مزاج ندارد.
امام متوجه شده به آنها فرمود: گواهی ندهید زیرا که من سه روز است مسموم شده ام و بر اثر همین سم از دنیا می روم. بعد از شهادت امام، جنازه ی حضرتش را روی تابوت نهاده و از زندان بیرون آوردند، شخصی پیشاپیش جنازه فریاد می زد: هذا اِمامُ الرَّفَضَه فَاعرِفُوهُ؛ این امام رافضیان است پس او را بشناسید. جنازه ی امام را روی پل بغداد گذاشتند و به مردم اعلام نمودند بیایند، ملاحظه کنند که ایشان به مرگ طبیعی از دنیا رفته و اثر جراحت در بدنش دیده نمی شود. یکی از شیعیان گفت: امام مرده و زنده ندارد، من از شخص امام جریان را سؤال می کنم، او نزدیک جنازه آمده عرض کرد: ای فرزند رسول خدا! تو راستگو و پدرت راستگو است، به ما خبر بده که آیا تو را کشته اند یا خود از دنیا رفته ای؟ امام لب به سخن گشود و سه بار فرمود: قَتلاً، قَتلاً، قَتلاً، مرا کشته اند.۲
جنازه امام را به محل نگهبانان آوردند، مردم نیز اجتماع کردند و جنازه را با احترام تا قبرستان قریش تشییع نمودند.
تاریخ و علت شهادت امام موسی کاظم: ۲۵ رجب سال ۱۸۳ هجرى، در سن ۵۵ سالگى، به وسیله زهرى که در زندان سندى بن شاهک به دستور هارون الرشید به آن حضرت خورانیده شد.
محل دفن: مکانی به نام مقابر قریش در بغداد (در سرزمین عراق) که هم اکنون به «کاظمین» معروف است.
همسران: ۱. فاطمه بنت على. ۲. نجمه.
فرزندان امام موسی کاظم: درباره تعداد فرزندان آن حضرت چند قول وجود دارد. بنابر نقل یکى از آنها، آن حضرت ۳۷ فرزند داشت که ۱۸ تن از آنان پسر و ۱۹ تن دختر بودند.
الف) پسران امام موسی کاظم
- ۱. امام على بن موسى الرضا(ع).
- ۲. ابراهیم.
- ۳. عباس.
- ۴. قاسم.
- ۵. اسماعیل.
- ۶. جعفر.
- ۷. هارون.
- ۸. حسن.
- ۹. احمد.
- ۱۰. محمد.
- ۱۱. حمزه.
- ۱۲. عبداللّه.
- ۱۳. اسحاق.
- ۱۴. عبیداللّه.
- ۱۵. زید.
- ۱۶. حسین.
- ۱۷. فضل.
- ۱۸. سلیمان.
ب) دختران امام موسی کاظم
- ۱. فاطمه کبرى.
- ۲. فاطمه صغرى.
- ۳. رقیّه.
- ۴. حکیمه.
- ۵. ام ابیها.
- ۶. رقیّه صغرى.
- ۷. کلثوم.
- ۸. ام جعفر.
- ۹. لبابه.
- ۱۰. زینب.
- ۱۱. خدیجه.
- ۱۲. علیّه.
- ۱۳. آمنه.
- ۱۴. حسنه.
- ۱۵. بریهه.
- ۱۶. عائشه.
- ۱۷. ام سلمه.
- ۱۸. میمونه.
- ۱۹. ام کلثوم.
یکى از دختران امام موسی کاظم (ع) به نام فاطمه، معروف به حضرت معصومه علیهاالسلام که براى دیدار برادرش امام رضا علیه السلام عازم ایران شده بود، در شهر قم بیمار شد و پس از چند روز بیمارى، وفات یافت و در این شهر مدفون گردید. هم اکنون مقبره ایشان زیارتگاه شیعیان سراسر جهان و دانشگاه عالمان و مجتهدان شیعى است.
اصحاب و یاران امام موسی کاظم :
تعداد یاران، اصحاب و راویان امام موسى کاظم علیه السلام بسیار است. در این جا نام تعدادى از اصحاب بزرگ آن حضرت ذکر مىگردد:
- ۱. على بن یقطین.
- ۲. ابوصلت بن صالح هروى .
- ۳. اسماعیل بن مهران.
- ۴. حمّاد بن عیسى.
- ۵. عبدالرحمن بن حجّاج بجلى.
- ۶. عبداللّه بن جندب بجلى.
- ۷. عبداللّه بن مغیره بجلى.
- ۸. عبداللّه بن یحیى کاهلى.
- ۹. مفضّل بن عمر کوفى.
- ۱۰. هشام بن حکم.
- ۱۱. یونس بن عبدالرحمن.
- ۱۲. یونس بن یعقوب.
زمامداران معاصر:
- ۱. مروان بن محمد اموى – معروف به مروان حمار- (۱۲۶ – ۱۳۲ ق.).
- ۲. ابوالعباس سفاح عباسى (۱۳۲ – ۱۳۶ ق.).
- ۳. منصور عباسى (۱۳۶ – ۱۵۸ ق.).
- ۴. مهدى عباسى (۱۵۸ – ۱۶۹ ق.).
- ۵. هادى عباسى (۱۶۹ – ۱۷۰ ق.).
- ۶. هارون الرشید (۱۷۰ – ۱۹۳ ق.).
امام موسى کاظم علیه السلام در عصر خلافت منصور عباسى به مقام امامت نایل آمد. از آن زمان تا سال ۱۸۳ هجرى، سال وفات آن حضرت، چندین بار توسط خلفاى عباسى دستگیر و زندانى گردید.
امام موسی کاظم تنها در دوران خلافت هارون الرشید به مدت چهار سال زندانى و در همان زندان به شهادت رسید.
رویدادهاى مهم زمان امام موسی کاظم (ع):
۱. شهادت امام جعفر صادق علیه السلام، پدر ارجمند امام موسى کاظم علیه السلام، به دست منصور دوانیقى، در سال ۱۴۸ هجرى.
۲. پیدایش انشعاباتى در مذهب شیعه، مانند: اسماعیلیه، اَفْطَحیه و ناووسیه، پس از شهادت امام صادق علیه‌السلام و معارضه آنان با امام موسى کاظم علیه السلام در مسئله امامت.
۳. ادعاى امامت و جانشینى امام جعفر صادق علیه السلام، توسط عبدالله اَفْطَحْ، برادر امام موسى کاظم علیه السلام و به وجود آوردن مذهب افطحیه در شیعه.
۴. اعراض بیشتر اصحاب امام صادق علیه السلام از عبدالله اَفْطَحْ، و گرایش آنان به امام موسى کاظم علیه‌السلام.
۵. مرگ منصور دوانیقى، در سال ۱۵۸ هجرى، و به خلافت رسیدن ابوعبدالله مهدى عباسى، فرزند منصور.
۶. احضار امام موسى کاظم علیه السلام به بغداد و زندانى نمودن ایشان در آن شهر، به دستور مهدى عباسى.
۷. زندانى شدن امام موسى کاظم علیه السلام در بغداد، در دوران حکومت هادى عباسى.
۸. مبارزات منفىِ امام موسى کاظم علیه السلام با دستگاه حکومتىِ هارونالرشید، در مناسبتهاى گوناگون.
۹. بدگویی و سعایت على بن اسماعیل، برادرزاده امام موسى کاظم علیه السلام از آن حضرت، نزد هارون الرشید با توطئهچینى یحیى برمکى، وزیر اعظم هارون.
۱۰. دستگیرى امام کاظم علیه السلام در مدینه و فرستادن آن حضرت به زندان عیسى بن جعفر در بصره، به دستور هارونالرشید، در سال ۱۷۹ هجرى.
۱۱. انتقال امام علیه السلام از زندان بصره به زندان فضل بن ربیع در بغداد.
۱۲. انتقال امام علیه السلام از زندان فضل بن ربیع به زندان فضل بن یحیى برمکى.
۱۳. مراعات کردن حال امام علیه السلام در زندان، توسط فضل بن یحیى و عکسالعمل شدید هارون به این قضیه.
۱۴. مضروب و مقهور شدن فضل بن یحیى، توسط هارون، به خاطر مراعات حال امام علیه السلام در زندان.
۱۵. انتقال امام علیه السلام از زندان فضل بن یحیى به زندان سندى بن شاهک.
۱۶. مسموم کردن امام علیه السلام با خرماى زهر آلود، توسط سندى بن شاهک در زندان.
۱۷. شهادت امام کاظم علیه السلام به خاطر مسمومیت در زندان سندى بن شاهک، در ۲۵ رجب سال ۱۸۳ هجرى.
۱۸. انتقال پیکر مطهر امام موسى کاظم علیه السلام به جِسر (پل) بغداد و فراخوانىِ مردم براى دیدن آن توسط مأموران هارونالرشید.
۱۹. انزجار سلیمان بن جعفر بن منصور دوانیقى از تحقیر پیکر امام موسى کاظم علیه السلام، توسط مأموران حکومتى، و دستور او به تجهیز و تکفین مناسب شأن پیکر آن حضرت و به خاک سپارى در مقابر قریش بغداد.
منبع: از کتاب “خاندان عصمت علیهم السلام” ، سید تقى واردى.