تالاب میقان ، یک کاسه بی صاحب و پر از ثروت

0

سعی می‌کنم از آب تالاب کمی بچشم تا درصد شوری آن را امتحان کنم، بعد از آنکه متوجه شدم آب فاضلاب شهر اراک وارد تالاب میقان می‌شود و من طعم تجمیع شده فضولات انسانی یک شهر را چشیده‌ام، کاری جز خندیدن نمی‌توانم انجام دهم.

هر گردشگری که از ورودی تپه مانند تالاب میقان وارد می‌شود، صدای ضبط ماشینش را تا انتها زیاد می‌کند، کنار می‌زند و مدتی در کنار آن اطراق می‌کند. گاهی اوقات صدای موزیک چند ماشین باهم تلفیق می‌شوند و دیگر هیچ صدایی از پرندگان شنیده نمی‌شود.

پیدا کردن مسیر تالاب میقان بدون کسی که آن منطقه را بشناسد کمی دشوار است چون هیچ کجا تابلویی با عنوان تالاب میقان پیدا نمی‌کنید. ابتدای ورودی کنار گذر قدیم یا کمربند شمالی اراک مسیر بدی وجود دارد که جلوی آن تابلوی تالاب «طرمزد» را نصب کرده‌اند. اگر از دور دود سفیدی دیدید تعجب نکنید زیرا در کنار تالاب، کارخانه بزرگی در حال استخراج سولفات سدیم است.

وسط تالاب را مسیری ساختند که حرکت ماشین‌های سنگین راحت‌تر شود. آنها قلب تالاب را حفر می‌کنند تا سولفات سدیم استخراج کنند. آبی که در گودال‌ها جمع می‌شود تغییر رنگ داده و گاهی گودال‌ها آنقدر عمیق می‌شوند که آب در انتهای آن جمع و اطرافش از خشکی ترک بر می دارد.

البته گفته می‌شود بعد از اعتراض گروه‌های مدافع محیط زیستی، زیرجاده تونل‌هایی برای انتقال آب در دو طرف تالاب ایجاد شده است. رنگ آبی که از این کانال‌ها منتقل می‌شود مایل به قرمز است که به گفته یکی از فعالان محیط زیست دلیل تغییر رنگ، گودال‌هایی است که برای استخراج سولفات سدیم حفر می‌کنند.

مسیر تالاب میقان عکس تالاب میقان جاذبه های طبیعی اراک اخبار اراک

جای پای پرندگانی که از صدای بلند مهمانان بی‌ملاحظه به نقطه دور دست تالاب پناه برده‌اند در اطراف مسیری که ایجاد شده دیده می‌شود. اگر از صدای بلندی که از ماشین‌ها شنیده می‌شود، کمی فاصله بگیرید شاید بتوانید صدای پرندگان را از دور دست بشنوید.

از تالاب، برج دیده بانی فرودگاه اراک مشخص است، می‌گویند در فاصله ۷ تا ۱۰ کیلومتری میقان، فرودگاه اراک قرار گرفته که تنها دو روز درهفته پرواز دارد. یکی از شهروندان اراکی که از این فرودگاه پرواز داشته‌ است، می‌گوید در یکی از سفرها، مسافری که از وجود تالاب در اراک خبر نداشت با شگفتی گفت مگر اراک هم دریا دارد؟!

عضوشبکه محیط زیست استان مرکزی درباره ویژگی‌های تالاب میقان می‌گوید: میقان شرایط متفاوتی را نسبت به تالاب‌های دیگر دارد و در واقع بلندترین تالاب کویری کشور محسوب می‌شود و در ارتفاع ۱۸۰۰ متری از سطح دریاهای آزاد قرار گرفته است. از طرفی میقان یک «پلایا» یا کاسه کاملا بسته است که همه آب‌های حوزه آبخیز اطراف را در خودش جمع می‌کند، هیچ رودخانه دائمی ندارد و تنها از طریق هفت رودخانه فصلی پر می‌شود.

سیاوش آقاخانی ادامه می‌دهد: تالاب میقان در فاصله ۵ کیلومتری کلان شهر اراک قرار دارد و متاسفانه حجم بسیاری از واحدهای صنعتی و زمین‌های کشاورزی آن را محاصره  و مشکلاتی را برای تالاب ایجاد کرده‌اند. در میقان ۱۵۴ گونه  جانوری، ۱۶ گونه پستاندار، ۳۰ گونه پرنده، ۳۲ گونه خزنده و چهار گونه دو زیست داریم که ۲۷ گونه از آنها آسیب پذیر و نادرهستند. ۲۰ درصد پرندگان استان مرکزی و ۶ درصد پرندگان کشور در این تالاب هستند.از گونه‌های خاص این منطقه نیز می‌توان به عروس موش، خرگوش، شغال و روباه و گروهی از مارها و از جمله گونه «افعی شاخدار» اشاره کرد.

او اضافه می‌کند: «قره داغ» یا قهرمان کویر نیز گونه گیاهی خاص تالاب است که در منطقه کویری خاک را به شیوه جالبی تثبیت و جلوی ریزگردها را می‌گیرد. با توجه به خشک شدن تالاب‌های حاشیه میقان و مرکز کشور، حجم زیادی از پرندگان برای گذراندن زمستان در مسیر مهاجرت به این تالاب می‌آیند که اهمیت اکولوژیک آن را زیاد می کند. سالانه در کنار پرندگان دیگر، نزدیک به ۲۰ هزار درنای خاکستری در مسیر مهاجرت به میقان می‌آیند.

مسیر تالاب میقان عکس تالاب میقان جاذبه های طبیعی اراک اخبار اراک
جای پای پرندگان در گوشه‌های تالاب مشخص است

نماینده سازمانهای مردم نهاد کشور در تدوین برنامه ششم توسعه با بیان اینکه وضعیت اکوتوریسم تالاب میقان آماده نیست، می‌افزاید: شما می‌توانید  در یک شعاع ۲۰ کیلومتری اکوسیستم جنگلی، کویری و فضایی مثل تالاب بندرانزلی و نیزارها را با هم در میقان ببینید. عمده پرندگان نیز در منطقه تالابی تجمع می‌کنند به همین دلیل ما سعی کردیم گردشگران و عموم مردم به این مناطق دسترسی نداشته باشند.

آقاخانی با اشاره به اینکه عوامل متعددی تالاب میقان را تهدید می‌کنند، می‌گوید: قسمتی به نام جزیره «فرعون» در مرکز تالاب وجود دارد که یکی از غنی‌ترین مناطق معدنی و بزرگترین معدن سولفات سدیم خاورمیانه است و جالب است که نوع شوری این تالاب با دیگر مناطق ایران کمی متفاوت است، برای مثال در دریاچه ارومیه نمک طعام وجود دارد اما نمکی که در تالاب میقان وجود دارد سولفات سدیم است که در مواد صنعتی و شوینده‌ها استفاده می‌شود.

او با بیان اینکه معدن فعال در تالاب شرایط خاصی را ایجاد کرده است، می‌گوید: با توجه به جاده‌ای که از وسط تالاب و به سمت جزیره فرعون کشیده شده و قلب تالاب را نشانه رفته، ماشین‌های سنگین  در آنجا تردد می‌کنند و در وسط تالاب در حوضچه‌های خاصی بهره برداری در حال انجام است . سولفات سدیم را از زیر خاک برداشت و در کارخانه فرآوری می‌کنند. با این امر چاله‌هایی ایجاد می‌شوند که آب در آنها جمع  و قسمت‌های دیگر تالاب خشک می‌شوند این امر سبب بلند شدن ریزگردها می‌شود که می‌تواند سلامت مردم را تهدید کند. به دلیل عبور و مرور ماشین‌های سنگین پرندگان دراین منطقه از تالاب چندان دیده نمی‌شوند.

این فعال محیط زیست ادامه می دهد: مشکل دیگری که در این زمینه وجود دارد، جاده‌ای است که تا قلب تالاب پیش رفته است و پیش از این ارتباط اکولوژیک را بین دو قسمت تالاب قطع کرده بود اما خوشبختانه با اقدامات فعالان محیط زیست و همکاری مدیریت معدن، دهانه‌هایی در زیر این مسیر ایجاد شد تا آب در دو قسمت تالاب در جریان باشد. پیش از این یک طرف تالاب خشک و طرف دیگر آن آب داشت. البته مشکلات دیگری هم وجود دارد که مدیریت معدن قول اصلاحات آن را داده است. گرچه با این اقدامات، مشکلات جاده کاملا برطرف نمی‌شود اما کمتر می شود.

آقاخانی با بیان اینکه معدن فعال در تالاب میقان جزو معادن بزرگ کشور است، توضیح می دهد: این معدن از دهه ۷۰ با مجوز شورای عالی معادن کشور بهره برداری خود را آغاز کرد. فعالیت آن در مدت زمانی با فشاری که فعالان محیط زیست به آن وارد کردند متوقف شد و بعد از تعهدات محیط زیستی دوباره شروع به کار کرد زیرا آنها تعهد دادند، سالانه ۵۰ هکتار گیاه قره داغ در حاشیه تالاب بکارند تا جلوی ریزگردها گرفته شود، جاده‌ای که کشیده شد را نیز اصلاح کردند و قرار است فرآیند برداشت سولفات سدیم هم اصلاح شود.

مسیر تالاب میقان عکس تالاب میقان جاذبه های طبیعی اراک اخبار اراک
در برخی از قسمت‌ها برای انتقال آب تالاب از لوله‌های بزرگ استفاده کرده‌اند

این مدرس دانشگاه عامل تهدید دیگر تالاب را بحث حق آب آن مطرح می‌کند و می‌افزاید: این تالاب یکسری حق آب از منابع بالا دستی خودش دارد اما بهره برداری‌های بالا دست موجب شده آب به اندازه کافی به تالاب نرسد. متاسفانه کشاورزان اطراف نیز بیش از ظرفیت معمول  از چاه‌های اطراف، آب برداشت می‌کنند. هزاران چاه عمیق با مجوز و بدون مجوز در حاشیه  تالاب ایجاد شده که سطح آب‌های زیرزمینی را به شدت پایین آورده است و شیره‌ی وجود میقان را می مکد. این موضوع گونه‌های گیاهی منطقه را تهدید می‌کند و یکی از عوامل مهم تخریب محسوب می‌شود.

او اظهار می‌کند: متاسفانه فرودگاه اراک در حاشیه تالاب قرار دارد که در بدترین مکان ممکن استان مرکزی است. با توجه به اینکه رطوبت در منطقه تالاب وجود دارد با مه صبحگاهی و عصر روبرو هستیم و این موضوع موجب مشکلاتی برای فرود یا بلند شدن هواپیماها می‌شود. از طرفی زمین منطقه خاک سستی دارد و با توجه به وزن زیاد هواپیماها، هر از چند گاهی باند خراب می‌شود و باید برای بازسازی آن هزینه کنند. همچنین پرندگانی که  در تالاب زندگی می‌کنند روی باند فرودگاه هم می‌نشینند. تصور کنید یک درنای ۱۷ کیلویی  وارد موتور هواپیما شود زیرا این اتفاق در دنیا شایع است و می‌تواند فاجعه انسانی به وجود بیاورد. از طرفی هواپیماها سروصدای زیادی دارند که موجب وحشت پرندگان تالاب می‌شود و امنیت روانی آنها را دچار مشکل می‌کند.

آقاخانی با بیان اینکه فرودگاه اراک قبلا مخصوص هواپیماهای سم پاش بوده است، توضیح می دهد:  وقتی بحث راه اندازی فرودگاه پیش آمد، پیشنهاد توسعه همین باند را دادند که هزینه اضافه بر سازمانی برای آن نکنند به همین دلیل جانمایی علمی وکارشناسی برای فرودگاه استان مرکزی در نظر گرفته نشد. این فرودگاه حدود ۱۰ سال است فعال شده است و قبل از در نظر گرفتن هزینه برای این کار، ما پیشنهاد دادیم جانمایی دیگری برای فرودگاه داشته باشند زیرا هزینه زیادی برای بازسازی باند آن می‌کنند که دولتمردان وقت به این موضوع توجه نکردند و همین موضوع برای خودشان تبدیل به یک معضل شد. این فرودگاه تقریبا دوروز در هفته پرواز دارد و با توجه به واحدهای صنعتی فعال در اراک تعداد پروازهای آن رو به افزایش است.

عضو شبکه محیط زیست استان مرکزی اصلی‌ترین مشکل تالاب میقان را نبود یک متولی واحد می‌داند و می‌گوید: نهادی که بخواهد این تالاب را مدیریت کند وجود ندارد. در حال حاضر سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مرکزی بدون در نظر گرفتن زیر ساخت‌های گردشگری و فرهنگ سازی در این زمینه تابلویی نصب و تالاب را به عنوان منطقه نمونه گردشگری معرفی کرده است. اداره صنعت، معدن و تجارت اراک مجوز بهره برداری صنعتی و معادن را صادر می‌کند، اداره کل منابع طبیعی یکسری گونه گیاهی قره داغ کاشته است و اقدامات خاص خودش را انجام می‌دهد. اداره محیط زیست آنجا را به منطقه شکار ممنوع تبدیل کرده و به سبک خودش مدیریت می‌کند. جهاد کشاورزی به دنبال توسعه کشاورزی در این منطقه است. سند تالاب نیز به نام مجموعه مسکن و شهرسازی است.

مسیر تالاب میقان عکس تالاب میقان جاذبه های طبیعی اراک اخبار اراک
ارگان‌های مختلفی اقدام به نسب تابلو در اطراف تالاب کرده‌اند

او ادامه می‌دهد: خوشبختانه با پیگیری‌هایی که محیط زیست انجام داده است، طرح مدیریت زیست بومی تالاب در حال تهیه است که فکر می کنم  با این کار بسیاری از مشکلات مربوط به آن حل شود. البته هنوز جزئیات این طرح و مطالعات تکمیلی آن که یکسال پیش ارائه و در شورای برنامه ریزی استان مصوب شد، انجام و اجرایی نشده است. ما مخالف بهره برداری صحیح از تالاب نیستیم اما این بهره برداری‌ها باید با یک فرآیند درست و رعایت نکات محیط زیستی انجام شود. تفاله‌ها به تالاب برگردانده شوند، از ایجاد چاله‌ها جلوگیری شود، جاده کشیده شده اصلاح شود، فکر جدی برای چاه‌های عمیق شود و به سمت استفاده پایدار اکوتوریسم با همکاری جامعه محلی برویم تا بتوانیم تالاب میقان را حفظ کنیم اما متاسفانه با اجرایی نشدن طرح جامع مدیریت زیست بومی، این اقدامات روی زمین مانده است.

آقاخانی با بیان اینکه سازمان صنعت، معدن و تجارت در دوره‌ای تصمیم داشت مجوزه بهره برداری معادن دیگر را هم در اطراف تالاب بدهد، می‌گوید: جلوی این کار با فشار فعالان محیط زیست گرفته شد. میقان یک منطقه کویری بود و زمانی که جزو مناطق چهارگانه محیط زیست نبود پروانه بهره برداری تنها معدن در آن صادر شد و زمانی که شروع به فعالیت کرد، با فشار فعالان و پیگیری‌های محیط زیست تبدیل به منطقه شکار ممنوع شد و در حال حاضر نیز اگر طرح جامع مدیریت زیست بوم‌ها اجرا شود تبدیل به منطقه حفاظت شده و بهره برداری از آن محدود می‌شود تا تالاب نجات پیدا کند.

این فعال محیط زیست با اعلام اینکه تالاب میقان تنها متعلق به مردم استان مرکزی نیست، می‌افزاید:  این تالاب میزبان حجم بسیاری از پرندگانی است که از شمال به جنوب آسیا مهاجرت می کنند و زمستان می گذارند، اگر برای بهره برداری یک شرکت منافع ملی و بین المللی آن را زیر سوال ببریم قابل توجیه نیست. همین واحد صنعتی نیز اگر به درستی بهره برداری و تعهداتی که داشته را به خوبی انجام دهد می‌تواند فرصت خوبی برای گردشگری باشد.

او درباره اینکه آیا شکار در تالاب انجام می‌شود؟ اظهار می‌کند: تا چند سال بحث شکار در محدوده تالاب میقان را هم داشتیم و یکسری دام‌ها گذاشته  و پرندگان شکار می شدند اما طی سه سال گذشته ایستگاه محیط بانی و برج پرنده نگری هم برای بخش‌های حفاظتی در منطقه ایجاد شده و خوشبختانه خیلی کم شاهد شکار هستیم. این مشکل تقریبا مدیریت شده اما هنوز کاملا بر طرف نشده است و هنوز هم افرادی هستند که بدون در نظر گرفتن مواردی با تفنگ  شکار می‌کنند.  این منطقه، دو محیط بان دارد که با توجه به محدوده ۵۵۰ هزار هکتاری کویر و ۱۳ هزار هکتاری محدوده تالاب کم است و با استانداردهای بین المللی فاصله دارد.

آقاخانی اضافه می‌کند: لازم است در ابتدای ورودی جاده تالاب، ایستگاه آموزشی – گردشگری در نظر گرفته شود. در همه نقطه دنیا پیش از آنکه مردم را وارد مناطق طبیعی کنند آموزش‌های لازم را به آنها می‌دهند؛ این کار می‌تواند با همکاری گروه‌های مردم نهاد به گردشگران آموزش داده شود تا با جاذبه‌ها و ظرفیت‌های منطقه آشنا شوند. اینکه بخواهیم بدون آموزش و با نصب یک تابلو مردم را به منطقه گردشگری بکشانیم کار اشتباهی است و مشکلات بسیاری را به بار می آورد.

نماینده سازمان‌های مردم نهاد کشور درتدوین برنامه ششم توسعه درباره اینکه چرا روی تابلوهای راهنمایی به تالاب نام«طرمزد» درج شده است، بیان می‌کند: چون طرح مدیریت زیست بومی تالاب تهیه نشده است. ما درخواست کردیم تابلویی با عنوان تالاب میقان نزنند تا با مراجعه انبوه مردم مواجه نشویم زیرا هیچ زیر ساختی برای پذیرایی گردشگران آماده نیست. از طرفی مرم آگاهی ندارند و وارد آب تالاب می‌شوند در حالی که این تالاب سولفات سدیم دارد و روزانه ۸۰۰ لیتر در ثانیه از آب فاضلاب شهری اراک بعد از تصفیه وارد تالاب می شود. عامل مهمی که تالاب میقان برخلاف تالاب‌های دیگر کشور سرپا مانده است نیز همین موضوع است. این آب قبلا تصفیه نمی‌شد که باز با فشار فعلان محیط زیستی تصفیه خانه‌ای برای آن راه‌اندازی شد.

مسیر تالاب میقان عکس تالاب میقان جاذبه های طبیعی اراک اخبار اراک
مسیری که برای عبور و مرور ماشین‌های سنگین تا قلب تالاب کشیده شده است
مسیر تالاب میقان عکس تالاب میقان جاذبه های طبیعی اراک اخبار اراک
گردشگرانی که با صدای موسیقی بلند اطراف مسیر تالاب اطراق کرده‌اند
مسیر تالاب میقان عکس تالاب میقان جاذبه های طبیعی اراک اخبار اراک
در مدتی نه چندان دور شکارچیان پرندگان تالاب را شکار می‌کردند
مسیر تالاب میقان عکس تالاب میقان جاذبه های طبیعی اراک اخبار اراک
حتی تالاب میقان ورودی مناسبی هم ندارد
ممکن است شما دوست داشته باشید
ارسال یک پاسخ