جشن سده چه زمانی است؟
در بهمن ماه جشن‌های باستانی بسیاری وجود دارد که هرکدام برگرفته از سنت و آئین‌های مردمان آن دوره است، در تمام این جشن‌ها، توجه و پاسداشت طبیعت و عناصر جهان نکته بسیار مهمی است که محور اساسی مناسبت‌ها را تشکیل می‌دهد. یکی از سلسله جشن‌های این ماه، جشن سده بوده که در روز دهم بهمن، برگزار میشود.
رؤیا اقبالی درخشان باستان شناس، در خصوص این مناسبت بیان کرد: جشن سده را به داستان کشف آتش توسط هوشنگ شاه پیشدادی که یکی از پادشاهان اسطوره‌ای ایران بوده، مرتبط می‌دانند. به این جشن در شاهنامه، سروده فردوسی اشاره شده است.
وی در خصوص تاریخچه این جشن بیان کرد: بر اساس روایات به دست رسیده، هوشنگ‌شاه پیشدادی با گروهی از ملازمانش برای گردش به محلی رفته بود که ناگهان ماری جلویش ظاهر میشود، او هم با انگیزه دفاع از خود سنگی را برداشته و به سوی سر مار پرتاب می‌کند، آن سنگ که از نوع آتش‌زنه بوده، جرقه زده و روش مهار آتش از آن روز جشن گرفته میشود.
وی افزود: بر اساس آنچه که از اسطوره‌های شاهنامه برمی‌آید تا پیش از کشف آتش توسط هوشنگ‌شاه پیشدادی، آتشکده‌ها وجود داشته‌اند و از آتش استفاده می‌شده، اما راه کنترل و مهار آتش، از زمان جشن سده اتفاق افتاده است.
وی با بیان اینکه از نظر گاه‌شماری و تقویمی این جشن صد روز بعد از زمستان بزرگ (یکم آبان‌ماه در گاه‌شماری اکنون ایران) برگزار می‌شده است، ادامه داد: بیشتر افراد فکر می‌کنند که «سده» یک جشن زرتشتی بوده و به خاطر آتشی که در آن روشن میشود، با پیروان این آئین ارتباط پیدا می‌کند، اما واقعیت این است که جشن سده با همین نام در کرمان برگزار میشود و سال‌هاست که زرتشتی و مسلمان از اول تا آخر در برپایی آن شرکت می‌کنند.
وی خاطر نشان کرد: سده یک جشن ملی است که در زمان آل زیار توسط مسلمانان برگزار می‌شده و هنوز هم در بخش‌های دیگری از کشور، با همین نام یا با نام‌های مشابه برپا میشود.
این باستان‌شناس در خصوص نحوه برگزاری این جشن، اظهار کرد: از پنج بهمن، گروهی از مردم دور هم جمع شده و در محلی که از قبل برای برگزاری جشن آماده شده، هیزم و چوب‌های خشک را روی هم کپه می‌کنند.
وی با اشاره به اینکه روز برگزاری جشن ده بهمن‌ماه است، تصریح کرد: عده‌ای مردم دورهم جمع شده و آتش را روشن می‌کردند، در بین زرتشتیان، روشن کردن آتش به این منوال انجام میشود که عده‌ای از جوانان مشعل به دست، پشت سر موبد به راه می‌افتند و بعد از سه بار گشتن دور توده هیزم آن را روشن می‌کنند.
وی عنوان کرد: توده هیزم آن‌قدر زیاد بوده که تا حدود یک‌ساعت سوختن آن طول کشیده و افراد را گرم کند.
این باستان‌شناس اضافه کرد: اصل این جشن، برپایی آتش بوده و هیچ مراسم خاص دیگری در این شب اجرا نمی‌شده است.
مکان های برگزاری این جشن در استان کرمان و سیرجان و یزد برگزار می شود که در سیرجان هرساله در دهمین روز بهمن ماه از ساعت ۱۶ آن روز کفه نمک سیرجان به صورت همگانی و تمام مردم مسلمان بوده اند چون این جشن را یکی از بزرگ ترین جشن های همگانی دانسته و جالب است بدانید شهر سیرجان چهار شنبه آخر سال چهارشنبه سوری ندارد و در این شهر مردم برای برگزاری این جشن هرکدام هیزم خود را به این محل آوره و روی هم جمع می کنند و بعد از جمع شدن کل هیزم ها آتش بر می افکنند. و در استان یزد در روستای چم و زین آباد به صورت جشنی بزگ برگزار شده و همه مردم از ساعت ۱۵ روز دهم بهمن به مکان جشن آمده و تا پاسی از شب به خواندن و آواز مشغول هستند در این مراسم افراد با نانی به نام (نان روغنی) پذیرایی می شوند.
داستان پدیدآمدن آتش و بنیاد نهادن جشن سده در شاهنامه بدین گونه آمده‌است که هوشنگ با چند تن از نزدیکان از کوه می‌گذشتند که مار سیاهی نمودار شد؛ هوشنگ سنگ بزرگی برداشت و به سوی آن رها کرد؛ سنگ به کوه برخورد کرد و آتش از برخورد سنگ‌ها برخاست. به گفته فردوسی:
| برآمد به سنگ گران‌سنگ خرد | هم آن و هم این سنگ گردید خرد | |
| فروغی پدید آمد از هر دو سنگ | دل سنگ گشت از فروغ آذرنگ | |
| جهاندار پیش جهان آفرین | نیایش همی کرد و خواند آفرین | |
| که اورا فروغی چنین هدیه داد | همین آتش آن گاه قبله نهاد | |
| یکی جشن کرد آنشب و باده خورد | سده نام آن جشن فرخنده کرد |
منبع: ایسنا