بررسی وضعیت بازار جهانی نفت و انرژی
انرژی به عنوان یک سرمایه گذاری بلند مدت، سالها به عنوان مسئله مهم بشریت مورد توجه بوده است و نقش مهمی در رشد و توسعه اقتصادی ایفا نموده به گونه ای که در طول تاریخ بارها شاهد مناقشات بسیاری در سطح بین الملل بوده ایم.با توجه به تحولات اخیر در بخش عرضه و تقاضا و تغیییرات قیمتی این مهم، بر آن شدیم تا در قالب این مقاله به بررسی چند مورد از عوامل اصلی تغییرات اخیر بپردازیم.در این مقاله ابتدا نگاهی به وضعیت عرضه و تقاضای جهانی نفت خواهیم انداخت و در ادامه با توجه به جایگاه امریکا به عنوان یکی از بزرگترین اقتصاد های دنیا به بررسی وضعیت انرژی خواهیم پرداخت و در تلاش جهت ترسیم چشم انداز وضعیت جهانی انرژی خواهیم بود.
عرضه و تقاضای جهانی انرژی:
بازار جهانی انرژی در بخش عرضه و تقاضا در دوره ای با ویژگی تغییرات پویا مواجه شده است.تقاضای انرژی به عنوان یکی از عوامل تاثیر گذار بر تعادل بازار انرژی در گذشته بارها باعث ثبات قیمتی در این بازار شده، درکشورهایی با رشد اقتصادی بالا همچون چین، هند و برزیل رشد تقاضای انرژی به دلیل کاهش رشد اقتصادی تعدیل شده و لذا تقاضای نفت در مقایسه با دو دهه گذشته کاهش پیدا کرده است. درکشورهای توسعه یافته علاوه بر کاهش رشد اقتصادی، افزایش کارایی سوخت در بخش حمل و نقل و استفاده از انرژی های تجدید پذیر باعث کاهش تقاضای انرژی شده است.همچنین همراه با کاهش تقاضای جهانی نفت شاهد افزایش تولید در چند ماه اخیر بوده ایم که از جمله دلایل مهم افزایش عرضه می توان به دلایلی همچون ظهور تکنولوژی و کاهش بهای تمام شده استخراج نفت از ذخایر غیر متعارف و شیل نفتی اشاره کرد.
نفت به عنوان یکی از مهمترین حامل های انرژی در دنیا سهم بزرگی از بازار انرژی را به خود اختصاص داده است براساس آمار و اطلاعات موجود ارزش فعلی قراردادهای اختیار معامله و قراردادهای آتی نفت(در پایان معاملات منتهی به ۱۶ دسامبر ۲۰۱۴) با سررسید ماه مارس ۲۰۱۵ با یک فاصله اطمینان ۹۵ درصد در بازه قیمتی ۴۰ دلار الی ۸۰ دلار برای هر بشکه نفت WTI قرار گرفته اند. این سطح اطمینان گسترده نشان از وجود شرایط عدم اطمینان در بورس نفت که شامل مواردی همچون سرعت رشد اقتصاد چین و افزایش تقاضای نفت، چشم انداز مثبت تولید نفت در کشورهایی همچون ایران، عراق، لیبی، ونزولا و روسیه و تاثییرات وجود قیمت های پایین تر به دلیل منابع نفت شیل آمریکا است.همچنین براساس گزارشات منتشر شده در حوزه انرژی کل ذخایر نفتی جهان در سال ۲۰۱۳ معادل ۱۶۸۸ میلیارد بشکه معادل ۲۳۸ میلیارد تن بوده که سهم اوپک از این دخایر حدود ۷۲ درصد و در بخش تولید سهم اوپک تنها ۴۲ درصد است.همچنین در ۱۴ دسامبر ۲۰۱۴ کل میزان تولید نفت جهان میزان ۸۷ میلیون بشکه در روز و کل میزان مصرف نفت جهان ۸۹ میلیون بشکه در روز است.همچنین در ماه نوامبر ۲۰۱۴ میزان کل تولید جهانی نفت و دیگر سوخت های مایع ۹۲٫۴ میلیون بشکه در روز و میزان مصرف جهانی نفت و دیگر مایعات ۹۲٫۸ میلیون بشکه در روز است.
وضعیت انرژی و چشم انداز انرژی در امریکا:
واردات نفت امریکا از ۱۲ میلیون بشکه در روز در سال ۲۰۰۵ به ۶٫۵ بشکه در روز در سال ۲۰۱۳ نزول یافته است.این کاهش واردات حاوی چند مزیت برای اقتصاد امریکا از جمله بهبود تراز تجاری وکاهش نوسانات اقتصادی ناشی از وابستگی به عرضه نفت جهانی بوده است علاوه بر اینها باعث ایجاد اشتغال در بخش های تهیه و تولید انرژی برای مردم امریکا شده است.افزایش چشم گیر عرضه نفت داخلی توسط امریکا باعث افزایش ۰٫۲ درصد به رشد اقتصادی امریکا در سال ۲۰۱۲ و ۲۰۱۳ شده است.نمودار زیر خالص واردات نفت طی سال های ۱۹۸۰ الی ۲۰۱۵ را نشان می دهد.
نمودار شماره ۱٫
نکته قابل تامل پیش بینی مربوط به سال ۲۰۱۵ است که حاکی از افزایش استخراج نفت خام از منابع غیر متعارف در طی سال های آتی و پروژه های مربوطه است.به طوری که میزان خالص واردات نفت خام در سال ۲۰۱۵ به مقداری حدود ۴٫۲ میلیون بشکه در روز خواهد رسید.
علاوه بر استخراج نفت از منابع غیر متعارف و شیل نفتی، تقاضای ثابت(عدم رشدی) از جمله دلایل کاهش واردات انرژی در طی سال های اخیر توسط امریکا بوده به طور کلی از سال ۲۰۰۷ وابستگی اقتصاد امریکا به انرژی سالانه به میزان ۰٫۸ درصد کاهش یافته است.
در حوزه گاز طبیعی نیز امریکا با برداشت از منابع غیر متعارف گازی به بزرگترین تولید کننده در سال ۲۰۱۳ تبدیل شده است که این امر باعث کاهش قیمت گاز طبیعی طی سال های ۲۰۰۵ الی ۲۰۱۳ به میزان ۷۳ درصد شده است.همچنین با توجه به چشم انداز بین المللی انرژی در سال ۲۰۱۳ و براساس پروژه های در دست اجرا امریکا تا سال ۲۰۳۰ به عنوان بزرگترین تولید کننده گاز طبیعی باقی خواهند ماند.یکی از مواردی که در کشورهای توسعه یافته به آن پرداخته شده و مورد توجه قرار گرفته است مسائل زیست محیطی است به گونه ای که قوانین و مقررات متعددی در ارتباط با آلایندگی سوخت و انرژی مصرفی تدوین و اجرا می شود.از لحاظ زیست محیطی کاهش قیمت گاز باعث کاهش دی اکسید کربن شده است.به گونه ای که با ارزانتر شدن قیمت گاز به عنوان کالای جانشین نفت برای تولید برق مورد استفاده قرار گرفته است.
انرژی های تجدید پذیر در گذشته سهم اندکی از بازار انرژی را به خود اختصاص می دادند اما با سرمایه گذاری صورت گرفته در این حوزه شاهد رشد و شدت گرفتن تولید انرژی در این بخش هستیم به گونه ای که بخشی از افزایش تولید انرژی داخلی امریکا ناشی از منابع دیگری از جمله تولید برق از انرژی بادی و انرژی خورشید است.
نمودار شماره۲٫
نمودار شماره۲ مربوط به تولید الکتریسیته از انرژی بادی و خورشیدی در امریکا است با توجه به نمودار مربوطه در سال های اخیر تولید الکتریسیته از انرژی بادی و خورشیدی به میزان قابل توجهی افزایش یافته است.
نمودار شماره ۳ مربوط به میزان مصرف و قیمت بنزین در امریکا است.از جمله دلایل کاهش تقاضای بنزین می توان به افزایش قیمت بنزین اشاره کرد اگر چه تنها یک برداشت اولیه است.همانطور که در نمودار زیر مشهود است سرانه مصرف بنزین در سالهای اخیر همراه با افزایش قیمت، کاهش یافته است.
نمودار شماره ۳٫
بهره وری سوخت از جمله عواملی است که در تحولات اخیر بازار انرژی نقشی بر عهده داشته است این امر یکی از تاکیدات مهم کشورهای در حال توسعه در حوزه حمل و نقل و دیگر بخش ها است.در ایالات متحده امریکا بکارگیری استانداردهای فدرال بهره وری سوخت باعث افزایش بهره وری سوخت و لذا کاهش تقاضای انرژی شده است.بطوریکه براساس برنامه ریزی های انجام شده تا سال ۲۰۲۵ بهره وری سوخت به دو برابر مقدار فعلی خواهد رسید.
نتیجه گیری:
بازار جهانی انرژی در دو بخش عرضه و تقاضا با ویژگی تغییرات پویا مواجه شده است.عرضه نفت از منابع جدیدی همچون شیل نفتی و پتانسیل رشد عرضه به همراه چشم انداز خوش بینانه مقرون به صرفه بودن برداشت از منابع جدید که به واسطه تکنولوژی صورت گرفته، بازار انرژی را با چالش مواجه ساخته است.تقاضای جهانی انرژی به سبب کاهش رشد اقتصادی در برخی از کشورهای بزرگ وارد کننده انرژی و انتظار برای نزول رشد اقتصادی، کاهش یافته است.همچنین به دلایل دیگری از جمله شدت گرفتن تولید انرژی از منابع تجدید پذیر همچون انرژی هسته ای، انرژی بادی و خورشیدی واردات انرژی کاهش یافته و همچنین افزایش بهره وری سوخت نیز از جمله دیگر عوامل تاثیر گذار در تغییر الگوی مصرف انرژی است.افزایش قیمت نفت در سال های گذشته یکی از محرک های اصلی تغییر الگوی مصرف انرژی در کشورهای توسعه یافته بوده به گونه ای که سرمایه گذاری بلند مدت در حوزه انرژی های نو و جایگزین صورت گرفته و هم اکنون شاهد تحقق بخشی از آن بوده ایم.به هر حال تکنولوژی یکی از عوامل مهم در ایجاد شرایط کنونی است و امریکا به عنوان یکی از بزرگترین اقتصاد ملی و پیشرو در حوزه تکنولوژی که دارای ذخایر قابل توجه شیل نفتی نیز هست موفق به تغییر بازار انرژی و بالطبع تاثیر بر بازار جهانی انرژی شده است و با توجه به این که همواره تکنولوژی در بلند مدت در حال توسعه بوده است و نمی توان مرز جغرافیای برای آن متصور شد لذا در آینده الگوی انرژی دیگر اقتصادهای بزرگ دنیا به خصوص در کشورهای که دارای ذخایر نامتعارف نفت و گاز هستند تغییر خواهد کرد.با این حال هنوز هم نفت بیشترین سهم را در سبد انرژی مصرفی دنیا دارد و از طرفی در کشورهای در حال توسعه که پتانسیل رشد اقتصادی دارند نفت به عنوان یکی از مهمترین فاکتورهای توسعه مورد توجه قرار خواهد گرفت.با توجه به وضعیت موجود در یک نتیجه گیری ابتدایی می توان دو حالت برای آینده متصور بود: در حالت خوش بینانه و در صورت حادث شدن رونق اقتصاد جهانی و با توجه به پیشرفت تکنولوژی رفته رفته سهم سوخت های فسیلی در سبد انرژی کشورهای توسعه یافته کاهش یافته و شاهد تحولات بیشتر در تمامی بخش ها خواهیم بود همچنین با توجه به اهمیت مسائل زیست محیطی در کشورهای توسعه یافته می توان متصور بود که تعداد بیشتری از صنایع به کشورهای در حال توسعه که دارای ذخایر نفتی نیز هستند منتقل شده و بخش عمده مصرف و تقاضای انرژی به شکل سوخت های فسیلی در کشورهای در حال توسعه ایجاد خواهد شد.حال در صورت عدم رونق و حادث شدن رکود و انتظار برای کاهش رشد اقتصادی، تقاضای انرژی کاهش بیشتری پیدا کرده و شاهد تغییرات منفی بیشتر در بازار جهانی انرژی خواهیم بود.لذا در آینده دور از انتظار نخواهد بود که سوخت های فسیلی جایگاه خود را در سبد جهانی مصرف انرژی از دست دهند و یا حداقل با کاهش چشمگیر سهم خود مواجه شوند.
تهیه کننده: داوود کبیری- کارگزاری آراد ایرانیان
منابع:
- british petroleum Statistical Review of World Energy June 2014
- british petroleum Annual Report and Form 20-F 2013
- International Energy Outlook September 2014-
- The Availability and Price of Petroleum and Petroleum Products Produced in Countries Other Than Iran–December 18, 2014
- Economic Report of the President ot United States- the white house march 2014