افت رتبه علمی کشور پس از ۸ سال رشد مداوم

طبق آخرین اطلاعات موجود در سایت اسکوپوس، رتبه ایران در تولید علم از ۱۵ به رتبه ۱۷ رسیده و ایران در زمینه تولید علم از تایوان و فدراسیون روسیه عقب افتاده است.

نگرانی از افت علمی کشور در قالب نامه بیش از ۴۰۰۰ عضو رسمی هیئت علمی دانشگاه‌ها چند روز گذشته به رئیس‌جمهور اعلام شد.

در این گزارش به بررسی وضعیت رشد علمی کشور طی سال‌های گذشته و علل افت علمی کشور در سال ۲۰۱۳ بر مبنای رنکینگ‌های بین‌المللی می‌پردازیم.

تحلیل رشد علمی کشور در این نوشتار بر مبنای سایت رنکینگ Scimago و داده‌های Scopus صورت گرفته است.

تعداد مستندات علمی به‌تفکیک سال‌های میلادی در جدول زیر آمده است.

آمار مربوط به سال ۲۰۱۴ نیز تا تاریخ ۲۶ اردیبهشت ۱۳۹۴ در این پایگاه داده، ارائه نشده است.

این جدول نشان می‌دهد که سهم تولید علم ایران از سال ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۲ مرتباً افزایش یافته و از سال ۲۰۱۳ این رشد متوقف شده و عقبگرد علمی کشور آغاز شده است.

طبق جدول فوق، در دولت و دوره چهارساله نهم، ایران همواره با رشد خیره‌کننده علمی در تولید علم روبه‌رو بوده است. این رشد در سال ۲۰۰۶ به عدد نزدیک به ۵۰ رسید که در سطح جهانی یک عملکرد فوق‌العاده محسوب می‌شود.

عملکرد دولت دهم نیز از سال ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۲ در روند تولید دانش در جهان مطلوب بوده و همان‌گونه که مشاهده می‌شود در این سال‌ها نرخ تولید علم کشور همواره در حال رشد بوده است. بیشترین رشد در دولت دهم در سال ۲۰۱۱ و برابر ۳۲ درصد رشد بوده است.

در سال ۲۰۱۳ با تغییر سیاست‌های وزارت علوم، افت علمی کشور آغاز شده و متأسفانه شاهد افت ۲٫۴۷درصدی در تولید علم کشور هستیم. این در حالی است که در این سال‌ها هرگز با افت علمی کشور روبه‌رو نبودیم.

در جدول زیر درصد افت علمی ایران در رشته‌های مختلف در سال ۲۰۱۳ نشان داده شده است.

لازم به ذکر است در بسیاری از رشته‌های مربوط به علوم پزشکی، کماکان رشد علمی وجود دارد.

همان‌گونه که در جدول بالا می‌بینیم، در سال ۲۰۱۳ افت علمی کشور در برخی رشته‌ها در این نمایه به نزدیک ۵۰ درصد رسیده است.

این آمار نشان‌دهنده سیاست‌های نادرست آموزش عالی و عدم توجه به رشد علمی در بسیاری از رشته‌هاست.

در شکل زیر نیز نمایی از تعداد مستندات در ۱۸ساله اخیر نشان داده شده است.

افت تعداد مستندات در سال ۲۰۱۳ به‌نسبت سال ماقبل، در شکل فوق به‌درستی مشخص شده است.

حال سؤال اینجاست که آیا قرار است افت علمی کشور با حاشیه‌سازی‌های متعدد وزارت علوم در دوران فعلی ادامه یابد، یا اینکه دست‌اندرکاران آموزش عالی در نهایت به فکر رسالت اصلی خود خواهند افتاد؟

عقبگرد علمی کشور در حالی است که در کشور عربستان سعودی با برنامه‌ریزی صحیح در حوزه آموزش عالی، شاهد رشد علمی فوق‌العاده در سال ۲۰۱۳ هستیم.

در این سال کشور عربستان سعودی تولیدات علمی خود را از تعداد ۱۱۸۶۹ به عدد ۱۴۱۱۴ رسانده و رشد ۱۹درصدی تولید علم را تجربه کرده است.

در صورت عقبگرد رشد علمی ایران در سال‌های آینده و رشد پرشتاب علمی در عربستان، انتظار می‌رود در سال‌های آینده کشور عربستان سعودی کنار رقیب سنتی ایران یعنی ترکیه به‌عنوان رقیب جدید برای ایران محسوب شود.

روند تولید علم در عربستان در شکل زیر آمده است.

از سوی دیگر در نمودار رشد علم می‌بینیم که کشور ترکیه در صورت حفظ افت علمی ایران، به‌زودی از ایران در نمایه Scopus هم سبقت خواهد گرفت و عنوان اولین را در منطقه خاورمیانه به خود اختصاص خواهد داد.

کارشناسان می‌گویند: بهتر است وزارت علوم به‌جای ایجاد جنجال‌ها و حاشیه‌های سیاسی، سیاست تولید علم خود با نگاه منطقه‌ای و جهانی را پیگیری کند و به عقبگرد علمی ایران به این صورت پایان دهد.