گلایه همسر عثمان که پیامبر (ص) را ناراحت کرد

در آیه ۸۹ سوره مائده آمده است:

«لاَ یُؤَاخِذُکُمُ اللّهُ بِاللَّغْوِ فِی أَیْمَانِکُمْ وَلَـکِن یُؤَاخِذُکُم بِمَا عَقَّدتُّمُ الأَیْمَانَ فَکَفَّارَتُهُ إِطْعَامُ عَشَرَهِ مَسَاکِینَ مِنْ أَوْسَطِ مَا تُطْعِمُونَ أَهْلِیکُمْ أَوْ کِسْوَتُهُمْ أَوْ تَحْرِیرُ رَقَبَهٍ فَمَن لَّمْ یَجِدْ فَصِیَامُ ثَلاَثَهِ أَیَّامٍ ذَلِکَ کَفَّارَهُ أَیْمَانِکُمْ إِذَا حَلَفْتُمْ وَاحْفَظُواْ أَیْمَانَکُمْ کَذَلِکَ یُبَیِّنُ اللّهُ لَکُمْ آیَاتِهِ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ.»

«سوگندهاى لغو، آنهاست که بدون قصد و توجّه یا بى هدف و از روى عادت یا در حال هیجان و غضب، یا بر پایه مطالب نادرست، یا براى انجام کارهاى خلاف باشد. اینها کفّاره ندارد. ولى سوگند از روى قصد و براى کار مفید، الزام آور است و باید طبق آن عمل کرد، وگرنه کفاره دارد.»

                                                                                                                                    ***

روزى همسر عثمان بن مظعون نزد همسر پیامبر آمد. او زن جوان و صاحب جمالى بود، همسر پیامبر از وضع او متعجب شد و گفت: چرا به خودت نمى رسى و زینت نمى کنى؟! گفت: براى چه کسى زینت کنم؟ همسرم مدتى است که مرا ترک گفته و رهبانیت پیش گرفته است. این سخن به گوش پیامبر (ص) رسید. فرمان داد همه مسلمانان به مسجد آیند و پس از حمد و ثناى پروردگار فرمود: «چرا بعضى از شما چیزهاى پاکیزه را بر خود حرام کرده اید؟ من سنت خود را براى شما بازگو مى کنم هر کس از آن روى گرداند از من نیست، من قسمتى از شب را مى خوابم و با همسرانم آمیزش دارم و همه روزها را روزه نمى گیرم. آگاه باشید من هرگز به شما دستور نمى دهم که مانند کشیشان مسیحى و رهبانها ترک دنیا گویید زیرا این گونه مسائل و همچنین دیرنشینى در آئین من نیست.»

منظور از سوگند لغو چنانکه مفسران و فقهاء گفته اند، سوگندهائى است که داراى هدف مشخص ‍ نیست و از روى اراده و تصمیم سر نمى زند، بلکه بدون توجه به عنوان تکیه سخن و الله و بالله یا اینکه لا و الله و بلى و الله مى گویند و یا در حال شدت هیجان یا غضب بدون اراده و تصمیم گفته مى شود.

بعضى گفته اند اگر انسان به چیزى یقین داشته باشد و بر اساس آن سوگند یاد کند سپس معلوم شود که اشتباه کرده است ، آن نیز جزء قسم لغو است ، مثل اینکه کسى بر اثر سعایت افراد سخن چنین یقین به انحراف همسر خود پیدا کند و سوگند به طلاق او یاد نماید، بعدا معلوم شود دروغ بوده است ، این سوگند اعتبار ندارد.

امام صادق (ع) در تفسیر واژه «لغو» در سوگند فرمود: گفتن «لا واللَّه» و «بلى واللَّه» بدون آنکه قصد جدّى داشته باشد، سوگند لغو است. (تفسیر نور)

قسم خوردن در معامله اگر راست باشد مکروه است و اگر دروغ باشد حرام. یکی از موارد قسم خوردن این است که براى اثبات یا نفى چیزى نزد مردم قسم بخورد مثلاً فروشنده بگوید این جنس را به خدا قسم به این مبلغ خریده‏ام که اگر دروغ بگوید از گناهان بزرگ است ولى کفّاره ندارد و اگر راست باشد مکروه است، ولى اگر براى کار خوبى باشد نظیر اینکه خودش یا دیگرى از شرّ ظالمى نجات پیدا کند قسم بخورد مکروه نیست بلکه گاهى واجب مى‏شود گرچه قسم دروغ هم باشد.