درس جالب حضرت علی (ع) برای غارتگران بیت المال
اسلام بیش از هر چیز به موضوع حفظ حقوق و اموال مردم و به طور کلی عدالت اجتماعی حساس است. لذا در آیات متعددی از قرآن کریم به مسائلی اشاره دارد که توسط آنها حقوق مردم حفظ شود. از جمله این مسائل وصیت است زیرا در صورت نبودن وصیت یا حتی بودن وصیت بد یا وصیت خوبی که به فرد مطمئنی سپرده شده باشد ورثه دچار اختلاف شده و ممکن است حقوق برخی تضییع گردد. در آیات ۱۰۶ و ۱۰۷ سوره مائده به همین موضوع اشاره می نماید.
در آیه ۱۰۶ از سوره مائده می خوانیم:
«اى کسانى که ایمان آوردهاید! هرگاه (نشانه هاى) مرگ یکى از شما فرا رسد، از میان خود دو نفر عادل را هنگام وصیّت به شهادت و گواهى فرا خوانید. و اگر در مسافرت بودید و مصیبت مرگ به سراغ شما آمد (و شاهد مسلمانى نبود) دو تن از غیر (همکیشان) تان را به گواهى بطلبید و اگر (در صداقت آنان) شک کردید، پس از نماز آن دو را نگاهدارید تا به خداوند قسم یاد کنند که ما حاضر نیستیم حقّ را به هیچ قیمتى بفروشیم، هر چند در مورد فامیل باشد و هرگز شهادت الهى را پنهان نمىکنیم، که در این صورت از گنهکارانیم.»
***
سه نکته:
* داستان ابن ماریه و شکایت نزد پیامبر(ص)
در تفاسیر نقل است که آیه فوق به ماجرای زیر در صدر اسلام اشاره دارد. مسلمانى به نام «ابن ابى ماریه» همراه دو مسیحى به نامهاى تمیم و عدى که برادر بودند، به سفر تجارى رفتند. ابن ماریه بیمار شد، وصیّت نامهاى نوشت و آن را میان وسایل خود پنهان کرد و اموال خود را به آن دو مسیحى داد که به وارثان بدهند. پس از مرگش، آن دو نفر در میان اثاثیه او اجناس گرانبهایى دیده، و برداشتند. پس از مراجعت به مدینه، باقى آنها را به وارثان دادند. ورثه، وصیتنامه را در میان وسایل دیدند که صورت همه اثاثیه در آن ثبت شده بود. چون مطالبه کردند، آن دو مسیحى انکار کردند، شکایت را نزد پیامبر بردند، در این هنگام بود که آیه فوق نازل شد. (تفسیر المیزان)
** دستور قرآن به عدالت در امور مالی
منظور از عدل در این آیه همان عدالت به معنى پرهیز از گناه کبیره و مانند آن است، ولى این احتمال در معنى آیه نیز هست که مراد از عدالت،” امانت در امور مالى” و عدم خیانت باشد.
باید توجه داشت این تشریفات براى اداى شهادت در زمینه شک و تردید و اتهام است.
همچنین فرقى در میان مسلمان و غیر مسلمان از این نظر نیست و در حقیقت یک نوع محکم کارى براى حفظ اموال، در زمینه اتهام است.
ضمن اینکه مقصود از نماز در مورد غیر مسلمانان قاعدتا نمازهاى خود آنها است.
*** درس عملی حضرت علی(ع) برای غارتگران بیت المال
حضرت على علیه السلام به شخصى که تقاضاى بیت المال (علاوه بر سهم عادى خود) داشت فرمود: روز جمعه نزد او آید. سپس او را به نماز جمعه برد و جمعیّت را به او نشان داد و فرمود: معناى تقاضاى نابجاى تو سرقت از اموال این مردم است. در واقع حضرت از نماز و جمعیّت و جمعه براى تأثیرگذارى کلام نورانى خود بهره گرفته است. خیلی از مواقع ما به عواقب کاری که می کنیم آگاه نیستیم. بیت المال امر بسیار مهمی است و هرگونه کم فروشی یا تعدی در برابر آن یعنی تعدی و کم فروشی در حقوق همه مردم جامعه!
