ذخایر طلای ایران چقدر است؟
در حالی که مسوولان قبلی در اواخر ۹۰ از ذخایر ۵۰۰ تنی طلا بانک مرکزی سخن می‌گفتند، آمار رسمی منتشر شده حکایت از آن دارد که موجودی طلای آزاد بانک مرکزی در پایان سال ۱۳۸۹ حدود ۹۵ تن بوده است. در واقع رقم رسمی ۱۹ درصد میزان اعلام شده از سوی دولتمردان سابق است. البته اگر ذخایر ۵۰۰ تنی اعلام شده قرین به صحت فرض شود، نتیجه این است که بانک مرکزی در سال ۹۰ نزدیک به ۴۰۵ تن به ذخایر طلای کشور افزوده است، اتفاقی که تقریبا از سوی کارشناسان و فعالان بازار نشدنی توصیف می‌شود.
ترازنامه و ذخایر طلا
تنها گزارش قابل استناد درخصوص ذخایر خارجی بانک مرکزی، ترازنامه این بانک است. این ترازنامه همانند دیگر ترازنامه‌ها روشن‌کننده دارایی و بدهی‌های بانک مرکزی است. از جمله دارایی‌های بانک مرکزی طلای آزاد این بانک است. طلا، ارز و سهام پشتوانه اسکناس منتشرشده، موجودی اسکناس و پول فلزی، وام‌ها و اعتبار پرداختی و. . . بخش دارایی‌ها را تشکیل می‌دهد. از جمله اقلامی که جزو دارایی بانک مرکزی به حساب می‌آید «طلای آزاد» است. طلای آزاد نشان‌دهنده آن بخش از دارایی‌های بانک مرکزی است که در ازای آن در بخش بدهی‌ها هیچ نوع تعهدی درج نشده است. به زبان ساده‌تر طلای آزاد بخش خالص دارایی‌های بانک پس از کسر آن میزانی است که برای پشتوانه اسکناس منتشرشده بلوکه شده است. معمولا بانک‌های مرکزی به نسبتی از ذخایر ارزی، طلا یا سهام اقدام به انتشار اسکناس می‌کنند؛ بنابراین آنچه به‌عنوان طلای آزاد در ترازنامه درج می‌شود، موجودی است که بانک مرکزی می‌تواند از آن به‌عنوان ذخایر خود یاد کند.
موجودی طلا در ترازنامه ۸۹
در آخرین گزارش ترازنامه بانک مرکزی که به تازگی منتشر شده، میزان ذخایر طلای آزاد این بانک در پایان سال ۱۳۸۹ معادل ۴ هزار و ۶۵ میلیارد تومان درج شده‌است. بر اساس گزارش‌های پیوست ترازنامه که بهای اونس و نرخ دلار را در پایان این سال مشخص کرده است، موجودی طلای آزاد کشور تقریبا ۹۵ تن است. این اطلاعات نشان می‌دهد در صورتی که آمار رییس‌کل بانک مرکزی درخصوص موجودی ۵۰۰ تنی ذخایر طلای بانک مرکزی در اواخر سال ۱۳۹۰ درست باشد، بانک مرکزی طی سال ۱۳۹۰ باید به میزان حدودا ۴۰۵ تن طلا با ارزش تقریبی ۴/۲۰ میلیارد دلار یا ۴/۲۲ هزار میلیارد تومان طلا به‌طور خالص (خرید منهای فروش) خریداری کرده باشد. این در حالی است که ترازنامه بانک تغییرات حجم طلا در پایان سال ۸۹ نسبت به سال ۸۸ را اندک نشان می‌دهد.
تغییرات طلا در سال ۸۹
بر اساس گزارش ترازنامه بانک مرکزی، موجودی طلای آزاد بانک مرکزی در پایان سال ۱۳۸۸، به میزان ۲ هزار و ۹۵۲ میلیارد تومان بوده که در پایان سال ۸۹ به ۴ هزار ۶۵ میلیارد تومان رسیده است. با توجه به این آمار و با استفاده از ارقام برابری هر اونس طلا با دلار، نرخ برابری دلار با ریال و نیز معادل گرمی هر اونس طلا، می‌توان میزان این موجودی را بر حسب دلار و نیز برحسب گرم (یا تن) مشخص کرد. گزارش ترازنامه در بخش «تحولات بازار ارز و طلا» آن، تصریح کرده میزان برابری هر اونس طلا در سال ۱۳۸۹ با ۲/۲۶ درصد افزایش نسبت به میزان سال قبل، به ۹/۱۲۸۳ دلار به ازای هر اونس رسید. از طرف دیگر در بخش «نرخ ارزهای عمده در بازار رسمی ارز (بازار بین بانکی)» این گزارش، متوسط نرخ دلار در این سال معادل ۱۰۳۴ تومان مشخص شده‌است. همچنین مطابق استانداردهای فعلی، هر اونس تقریبا معادل با ۱/۳۱ گرم در نظر گرفته می‌شود. به این ترتیب با توجه به این متغیرهای تعیین‌کننده ارزش طلا می‌توان مقدار طلای آزاد ذخیره شده در بانک مرکزی در پایان سال ۱۳۸۹ را محاسبه کرد. با استفاده از نرخ برابری در نظر گرفته شده برای دلار به ریال «نرخ ۱۰۳۴ تومان برای هر دلار به‌صورت رسمی» مشخص می‌شود که رقم ۴ هزار و ۶۵ میلیارد تومانی اعلام شده، برابر با ۳ میلیارد و ۹۳۱ میلیون دلار می‌شود. با توجه به نرخ گفته شده برای تبدیل اونس به دلار (۱۲۸۳/۹ دلار) در این سال، میزان این موجودی در حدود ۳ میلیون و ۶۲ هزار اونس یا با در نظر گرفتن تبدیل اونس به گرم، معادل تقریبا ۲۳/۹۵ تن خواهد شد. این روند برای آمار سال ۸۸ نیز قابل تعمیم است. متوسط نرخ دلار در سال ۸۸ معادل ۹۹۲ تومان بوده است. ارزش هر اونس نیز در پایان این سال ۱۰۱۸ دلار ثبت شده است. موجودی طلای آزاد در سال ۸۹ معادل ۲ هزار و ۹۵۲ میلیارد تومان گزارش شده که با توجه به نرخ دلار این موجودی معادل ۲ میلیارد و ۹۷۵ میلیون دلار بوده است. رقم دلاری موجودی طلا اگر بر مبنای نرخ سال ۸۸ تبدیل به اونس شود (۱۰۱۸ دلار) نتیجه رقمی معادل ۲ میلیون و ۹۲۳ هزار اونس یا تقریبا ۹/۹۰ تن خواهد بود که نشان می‌دهد مقدار این موجودی، در پایان سال ۱۳۸۹ نسبت به پایان سال قبل از آن در حدود ۳۳/۴ تن افزایش پیدا کرده است. البته اگر ارزش ریالی طلا در سال ۸۸ بر اساس متغیرهای سال ۸۹ محاسبه شود تغییرات موجودی طلا آزاد در حدود ۲۶ تن خواهد بود. اما تبدیل هر دو رقم بر اساس سال‌های ۸۸ و ۸۹ حجم تغییرات را به حدود ۴ تن محدود می‌کند؛ بنابراین با در نظر گرفتن تغییرات سال ۸۹ نسبت به سال ۸۸، افزایش۴۰۰ تنی ذخایر طلا در سال ۹۰ نسبت به سال ۸۹ تغییر بسیار بزرگی به نظر می‌رسد.
ذخایر طلا در ابهام
تا کنون آمارهای متفاوتی از میزان ذخایر طلای بانک مرکزی اعلام شده است. با وجود اینکه در ماه‌های گذشته، محمود بهمنی رییس‌کل پیشین بانک مرکزی آخرین آماری را که در خصوص میزان ذخایر طلای این نهاد ذکر کرد ۵۰۰ تن بود. البته این آمار مربوط به حجم ذخایر تا اواخر سال ۱۳۹۰ می‌شد و از آن زمان به بعد رقم مشخصی از سوی مسوولان این نهاد اعلام نشده است. هرچند در این بین آمارهای متفاوتی اعلام شده است. به عنوان مثال زمانی رییس اتاق بازرگانی و صنایع و معادن تهران از ذخیره ۹۰۰ تنی طلای کشور سخن گفت. در دوره‌ای دیگر، رییس پیشین دولت از رکورد ذخایر طلای کشور و رسیدن آن به سطوح بی‌سابقه خبر داد و افزود: ذخایر فعلی تا ۱۵ سال مصرف را نیز جوابگو خواهد بود. رییس‌کل پیشین بانک مرکزی نیز در اظهار‌نظر دیگری میزان «مصرف» طلای کشور را معادل ۳۰ تن در سال عنوان کرده‌بود که با توجه بازه ۱۵ ساله اعلام شده آمار ۴۵۰ تنی را برای موجودی ذخایر طلا به دست می‌دهد. از آنجا که بانک مرکزی تنها مرجع رسمی انتشار آمار در کشور است، اگر آخرین گزارش رییس‌کل پیشین این بانک ملاک قرار داده شود رقم ۵۰۰ تن باید مبنا گرفته شود.
طلا از سال ۸۹ به بعد
با توجه به موارد ابهام آور گفته شده، در صورتی که به آمارهای بانک مرکزی، یعنی آمار رسمی از ذخایر طلای آزاد این نهاد در پایان سال ۱۳۸۹ (معادل ۲/۹۵ تن) و آمار شفاهی رییس‌کل پیشین این بانک از موجودی طلای کشور برای اواخر سال ۱۳۹۰ استناد شود، باید گفت تغییرات قابل ملاحظه‌ای در ذخایر طلای بانک مرکزی در سال ۱۳۹۰ رخ داده است. آمارهای جهانی نشان می‌دهد متوسط قیمت طلا در سال ۲۰۱۱ (تقریبا معادل سال۱۳۹۰) ۱۵۷۲ دلار بوده است. از طرفی آمارهای بانک مرکزی نرخ برابری هر دلار را در بازار بین بانکی به طور متوسط معادل ۱۰۹۶ تومان درنظر گرفته که نشان می‌دهد برای اینکه حجم طلای آزاد بانک مرکزی از رقم حدودا ۹۴ تن در پایان سال ۸۹ به رقم ۵۰۰ تن گفته شده از سوی رییس‌کل بانک مرکزی در پایان سال ۹۰ برسد، در حدود ۴۰۰ تن یا ۶۳/۱۲ میلیون اونس به ذخایر طلای بانک مرکزی اضافه شود. این میزان افزایش به معنای خرید حدود ۲۰ میلیارد دلار طلا از سوی بانک مرکزی ایران است. معادل ریالی این خرید نیز با توجه به نرخ تبدیل در نظر گرفته شده، در حدود ۲۲ هزار میلیارد تومان خواهد بود. بر اساس گزارش شورای جهانی طلا، در سال ۲۰۱۲ میلادی بانک‌های مرکزی جهان بیش از ۵۳۴ تن طلا خریداری کردند. این رقم در ۴۹ سال گذشته بی‌سابقه بوده و بالاترین رکورد از سال ۱۹۶۴ میلادی به حساب می‌آید. در سال ۲۰۱۱ نیز که معادل سال ۹۰ است، کل خرید‌ها توسط بخش‌های رسمی در جهان ۴۵۷ تن بوده است.
(منبع شورای جهانی طلا)
با توجه به این آمار، چگونگی افزایش ۴۰۰ تن طلا در سال ۹۰ به ذخایر بانک مرکزی می‌تواند محل سوال باشد؟ اما مهم‌ترین سوال با استناد به ترازنامه منتشر شده، حجم «ذخایر طلای آزاد» بانک مرکزی است: آیا رقم ۹۴ تن رسمی قابل استناد است یا آمار ۵۰۰ تن ادعایی؟