بررسی حدیثی عجیب از امیرالمؤمنین (ع)

مطابق آیات متعدد قرآن کریم اسراف و تبذیر جزو گناهان بزرگ به شمار می روند تا جایی که حیف و میل کنندگان برادران شیطان نامیده شده اند! (سوره اسراء، آیات ۲۶ و ۲۷) از طرفی یکی از مصادیق اسراف که از قضا در کشور ما نیز به حد زیادی مشاهده می شود اسراف در خوردنی ها و آشامیدنی ها است. اما در این رابطه روایت عجیبی از امیرمومنان علی (ع) نقل شده که خلاف این موضوع را بیان می کند.
حضرت علی (ع) فرمودند:
«در خوردنی و آشامیدنی، اسراف نیست اگر چه زیاد باشد.» (بحارالانوار، ج ۶۶، ص ۲۶۱)
همچنین از امام صادق (ع) نیز روایت شده که فرمودند: «در خوراکی اسراف نیست.» (المحاسن برقی، ج ۲، ص ۳۹۲)
با این روایات پرسشی در ذهن پیش می آید که آیا حقیقتا در خوردنی ها و آشامیدنی ها اسراف وجود ندارد؟ اگر اینطور است پس این همه زیاده روی و ریخت و پاش که شاهدیم حکمش چیست؟
در خصوص دو روایت فوق و موضوع حرمت اسراف باید به سه نکته توجه داشت:

* اسراف، اسراف است حتی در خوردنی ها
اولا آیات و روایاتی که نشان از حرمت شدید اسراف دارند را نمی شود استثنا کرد و مثلا بگوییم تبذیر کنندگان برادران شیطانند جز آنهایی که غذا را دور می ریزند!
ثانیا از کنار هم قرار دادن روایات اینطور نتیجه حاصل می شود که اسراف حتی در خوردنی ها و نوشیدنی ها نیز مکروه و ناپسند است و چه بسا در برخی موارد به حد حرمت برسد. اما در طرف مقابل انسان مومن نباید از ترس اسراف و تبذیر سخت گیر و مشکل پسند شود بلکه باید برای خانواده و خودش از بهترین غذاهای حلال بهره ببرد و به بهترین نوع آنها را طبخ نماید. این کار اسراف نیست خصوصا اگر هدف از آن پذیرایی مومنان باشد.

** هزینه کردن برای سلامتی بدن اسراف نیست
اما باز ممکن است کسی بگوید روایات فوق صراحتا می گویند در طعام اسراف نیست آن را چگونه تفسیر می کنید؟ آنچه از این روایات به نظر می رسد این است که انسان آن مقدار از خوراکی را که برای بدن و سلامتی نیاز دارد باید تهیه و مصرف نماید و این کار هرچند پر هزینه و بیش از حد معمول شود اسراف نیست. زیرا این هزینه ها به سود و مصلحت انسان و تضمین کننده حیات جسمانی اوست.

*** نترس اسراف نیست!
در خصوص دلیل فوق می‏توان از برخی روایات نیز به عنوان شاهد این مفهوم بهره گرفت. برای نمونه یکی از شیعیان به محضر امام صادق (ع) رسید و عرض کرد: ما گاهی در راه مکه، تصمیم به احرام می‏ گیریم و به همین منظور، چیزی به بدن خود می‏ مالیم و چون پودر نظافت و ماده دیگری همراه نداریم، به بدن خود آرد می‏ مالیم. ولی از این کار احساس بدی به من دست می ‏دهد که خدا بهتر می ‏داند. حضرت پرسید: می‏ ترسی اسراف کرده باشی؟ عرض کرد: بله، حضرت فرمود: «در هزینه ها و مصارفی که به صلاح بدن باشد، اسراف نیست… اسراف در اموری است که مال را از بین برود و به بدن زیان رساند.» (کافی، ج ۴، ص ۵۳)
پس در نتیجه مقصود از طعام در روایت مورد بحث، ذات طعام نیست، بلکه منظور، طعامی است که مورد استفاده قرار گیرد.