سخن امام کاظم (ع) درباره علت خمس ندادن مردم
یکی از واجبات مالی مهم که از فریضه هاى اسلامى به شمار می رود و قرآن مجید آن را در کنار جهاد قرار داده و هر دو را از ریشه ایمان دانسته خمس است. چه اینکه نشانه صداقت ایمان، مبارزه با مال اندوزى و تطهیر نفس است. در آیه ۴۱ سوره «انفال» به طور روشن و صریح، بر اصل وجوب خمس دلالت اشاره می شود. از این رو شیعه و سنى بر اصل آن اتفاق نظر دارند. هرچند در فرع و جزئیات اختلاف نظرهایی وجود دارد. ائمه در روایات فراوان به موضوع خمس اشاره نموده و بر آن تاکید داشته اند.
یکی از سوالاتی که ممکن است در خصوص احکام خمس به دهن متبادر شود این است که اگر مبلغی پول پس انداز داشتیم که خمس به آن تعلق می گرفت ولی یادمان نمی آمد که خمس آن را داده ایم یا نه در این صورت وظیفه ما چیست؟
در همین ارتباط در اجوبه الاستفتائات رهبر معظم انقلاب می خوانیم:
س ۱۰۳۴. اگر در چیزى شک داشته باشیم که خمس آن را داده ایم یا خیر، ولى ظنّ غالب به پرداخت خمس آن باشد، وظیفه ما چیست؟
ج. اگر مشکوک از چیزهایى باشد که خمس به آن تعلّق گرفته است، تحصیل یقین به پرداخت خمس آن واجب است.
سوال دیگر این است که اگر به اشتباه خمس مالی را دادیم بعد فهمیدیم اصلا به آن مال خمس تعلق نمی گرفته حال وظیفه مان چیست؟ در این رابطه نیز در اجوبه الاستفتائات رهبری آمده است:
س ۱۰۳۶. آیا مبلغى را که به عنوان خمس مالى که متعلّق خمس نبوده، پرداختم، مى توانم بابت خمس مالى که فعلاً بدهکارم، حساب کنم؟
ج. اگر در مصارف شرعى آن مصرف شده، بابت اداى بدهى کنونى شما از خمس محسوب نمى شود. ولى اگر عین آن موجود باشد مى توانید آن را مطالبه نمایید.
***
سه نکته:
* کمی بیشتر هم خمس بدهید ضرر نمی کنید!
مطابق سوال نخست اگر به چیزی خمس تعلق گرفت تا زمانی که یقین به پرداخت خمس آن نکرده ایم بر گردن ما باقی است. اما اگر شک داشتیم که خمس به این مال تعلق می گیرد یا خیر حکم آن بالعکس است. یعنی تا یقین نکرده ایم خمسی بر عهده ما نیست. هرچند اگر از باب احتیاط کمی بیشتر خمس بدهیم هم ضرر نکرده ایم! نهایت این است که اضافی در حکم صدقه در نامه عمل ما محاسبه خواهد شد.
** جایز نیست قبل از پرداخت خمس چیزی بخرید
حضرت باقر (ع) فرموده است:«لا یَحِلُّ لِاَحَدٍ أنْ یَشْتَرى مِنَ الْخُمْسِ شَیْئَاً حَتى یَصِلَ اِلَیْنا حَقَّنا»: «براى هیچ کس جایز نیست از مالى که خمس به آن تعلق گرفته، چیزى بخرد؛ مگر اینکه حق ما را به ما برساند». (وسائل الشیعه، ج ۶، باب ۱، ح ۴) و در روایات دیگر تصریح شده که مقصود حق ما خمس اموال است.
*** سخن امام کاظم (ع) درباره علت خمس ندادن مردم
در روایتی از امام کاظم علیه السلام نقل شده که حضرت فرمود: «لقد یسر اللّه على المؤمنین ارزاقهم بخمسه دراهم جعلوا لربّهم واحداً واکلوا اربعه حلالا ثم قال هذا من حدیثنا صعب مستصعب لایعمل به ولا یصبر علیها الا ممتحن قلبه للایمان» خمس مالتان را بدهید تا رزق شما حلال شود، سپس فرمود: این کلام سختى است که جز افراد با ایمانِ امتحان شده، تحمّل آن را ندارند. (وسائل، ج ۹، ص ۴۸۴)
شاید مفهوم این سخن امام امروز بیش از پیش برای ما روشن شود زیرا می بینیم که تعداد پرداخت کنندگان خمس نسبت به نمازگزاران و روزه بگیران و عزاداران و… کمتر است. یعنی شیعیان کمتری هستند که خمس می دهند و خیلی از شیعیان به بهانه های مختلف از زیر بار پرداخت این واجب مالی شانه خالی می کنند. جالب اینکه شاید اگر خمس مالشان را پرداخت کنند مبلغ اندکی شود که همان اندک در حلال شدن کل اموال موثر خواهد بود.