کدام ظروف برای پخت غذا بهتر است؟ (تفلون، چدن، روی ، مس، سرامیک، استیل، پیرکس یا سنگی؟!)
غذای مان را در چه قابلمه ای بپزیم بهتر است؟ ، بهترین و بدترین ظروف برای پخت غذا
خانمهای خانهدار بهتر میدانند! نوبت به خرید قابلمه و تابه که میرسد، فروشندهها انواع و اقسام ظروف از جنسهای مختلف را جلوی چشممان قرار میدهند و شروع به تعریف از خوبیهای بیحد و حصرشان میکنند! اینکه حرف کدام را باور کنیم و کدام ظرف را بخریم تا هم سالم بمانیم و هم غذاهایمان به بهترین نحو پخته شوند، تصمیمی بسیار سخت اما شدنی است. تنها کافی است به توصیه متخصصان ما در این زمینه عمل کرده و ظروف پخت و پز خود را براساس استانداردهایی که با شما در میان میگذاریم انتخاب کنید. دکتر محمدرضا وفا ، دکتر مسعود کیمیاگر، متخصصان تغذیه شمارا در این زمینه ر اهنمایی می کنند .
به شرطی که آسیب نبینید!
تفلون و سرامیک: اگر تفلون سالم باشد و از مواد باکیفیتی تهیه شده باشد احتمال ورود املاح فلز ظرف به غذا خیلی کم میشود. درواقع وقتی در ظروف سنتی به طور مداوم غذا طبخ میشود به تدریج مقداری از فلز ظرف وارد غذا شده و مصرف مکرر خوراکیها در این ظروف احتمال مسمومیت یا تداخل در جذب مواد مغذی دیگر را بالا میبرد اما ترکیبات شیمیایی به کار رفته در کف ظروف تفلونی از تماس غذا با فلز ظرف جلوگیری کرده و احتمال مهاجرت یونهای فلزی به درون خوراک را کاهش میدهد. با این حال وقتی این ظروف به طور مکرر استفاده میشوند ترکیب شیمیایی تفلون کیفیت خود را از دست میدهد. در نتیجه خراشها و آسیبها ممکن است باعث شوند مواد شیمیایی کف ظرف کنده شده و به درون غذا راه یابند. استفاده از ظروف تفلونی آسیب دیده بسیار خطرناک است زیرا مصرف زیاد این ترکیبات شیمیایی میتواند سرطانزا باشد. درمورد ظروف سرامیکی نیز باید گفت ترکیباتی که در لعاب این ظروف وجود دارد شیمیایی هستند و اگر آسیب ببینند یا خراشیده شوند مثل ظروف تفلون میتوانند خطرناک باشند. ظروف تفلون سنتی نیز همان ظروف سفالی لعاب دار بودند و اگر این لعاب سالم باشد مشکل خاصی ایجاد نمیکند.
انتخابهای نهچندان مناسب!
رویی، مسی و آهنی: مشکل عمده ظروف سنتی رویی، مسی و آهنی این است که مصرف مکرر خوراک در آنها خیلی راحت میتواند باعث مهاجرت املاح به داخل غذا شود که این میزان بالای املاح برای بدن انسان بسیار خطرناک است؛ بهخصوص برای خانمهای باردار، کودکان و سالمندان. اگرچه روی یک ماده مغذی موردنیاز بدن است اما مصرف بیش از اندازه آن یا سایر فلزات ازجمله مس و آهن میتواند به عنوان یک ماده سمی مشکلاتی جدی برای ارگانهای حیاتی بدن مثل کبد ایجاد کند. در نتیجه افرادی که برای طولانیمدت در این ظروف غذا طبخ میکنند در خطر مسمومیت با این املاح قرار دارند.
مقاوم و در عین حال سالم
چدنی و سنگی: چدن یک ترکیب آلیاژی از آهن و چند فلز دیگر است و به همین دلیل مقاومتش به نسبت تک تک این فلزات خیلی بیشتر است، بنابراین برای طبخ غذا میتواند بسیار مناسب باشد چراکه احتمال ورود املاح فلز به داخل غذا در آن بسیار کمتر است. ظروف سنگی نیز یکی از سالمترین گزینهها برای طبخ غذا هستند. برخی سنگها دارای کانیهای فلزی هستند که البته مقدار این کانیها بسیار ناچیز است.
سالمترین ظروف برای طبخ غذا
پیرکس و استیل: شاید بتوان گفت پیرکس سالمترین ظرف برای تهیه و طبخ خوراک است. این ظروف دیگر مشکل ورود املاح به غذا را ندارند و مشکلی برای سلامت ایجاد نمیکنند. البته هر غذایی را در ظروف پیرکس نمی توان طبخ کرد. درواقع این ظروف برای استفاده در وسایل گرمایشی غذا مثل فر و مایکروفر بهترین انتخاب هستند. ظروف استیل نیز مانند پیرکس جزء بهترین انتخابها محسوب میشوند با این تفاوت که نمیتوان آنها را داخل مایکروفر قرار داد.
پخت و پز در ظروف برنجی مفید نیست!
به علت جدا شدن مواد به کار رفته در ظروف تفلون و وارد شدن آن به غذا، تفلونها عمدتا ظروف مناسبی به منظور طبخ غذا نیستند. البته عدهای عنوان میکنند که چون این مواد جذب نشده و وارد سیستم گردش خون نمیشوند، ضرر ندارند، بنابراین چنین موضوعی نیازمند کار و مطالعه بیشتر است. همچنین استفاده از ظروف مسی منسوخ است. از طرف دیگر ظروف آلومینیومی و استیل انتخاب مناسبی هستند. تفاوت اینها با یکدیگر در نحوه انتقال حرارتشان است. اخیرا عنوان میشود پخت غذا در ظروف برنجی بهویژه برای کودکان مفید است در صورتی که اینگونه نیست و ما نمیدانیم چه مقدار آلیاژ وارد بدن کودک میشود. بهتر است مواد مورد نیاز بدن را از طریق مواد مغذی و سالم تامین کنیم چون مایل نیستیم مادهای از طریق ظرف وارد بدن شود.
خطر ظروف لعابی غیر استاندارد
روکشهای لعابی معمولا روی ظروفی از جنس سرامیک یا چدن کشیده میشوند. اگر ظروف لعابی در شرایط استاندارد تهیه نشوند، میتوانند حاوی ترکیبات سمی ازجمله سرب، کادمیوم، آرسنیک و پیگمنتهای رنگی شیمیایی باشند. استفاده از ظروف لعابی غیراستاندارد برای سلامت مضر است و باعث کندذهنی، افسردگی و بعضی مسمومیتهای درازمدت دیگر میشود. توجه داشته باشید که هنگام شستوشوی ظروف لعابی نباید از سیم استفاده کرد و در صورتی که این ظروف ترک بردارند باید از استفاده آنها خودداری کرد و حتی برای نگهداری غذا هم از آنها استفاده نکرد. ظروف لعابی زردرنگ که در قدیم از آنها استفاده میشد، بهترین نوع این ظروف برای پخت و پز و نگهداری غذا هستند.
نباید به طور مداوم از ظروف مسی استفاده کرد
ظروف مسی حاوی قلع هستند و استفاده بیرویه از این ظروف سبب افزایش این ماده در مواد غذایی و آسیب رساندن به سلامت انسان میشود، بنابراین نباید از این ظروف به طور مداوم استفاده شود. بعضی افراد معتقد هستند استفاده از این ظرفها سبب تامین مس مورد نیاز بدن میشود اما این تفکر اشتباه است زیرا به مقدار مورد نیاز بدن، مس در مواد غذایی وجود دارد و نیازی به استفاده از این ظروف جهت تامین این ماده در بدن نیست. همچنین ممکن است حین استفاده یا بر اثر شستوشوی ظروف مسی، لایه قلع اینگونه ظروف جدا شود و وارد مواد غذایی شود. اگرچه این ظروف برای هدایت گرما بسیار مناسب هستند و از زمان قدیم برای پخت و پز استفاده میشدند، اما در صورت تشکیل اکسید مس یا زنگ مس که مادهای زردرنگ و دارای ترکیبی بسیار سمی است، استفاده از آنها به سلامت بدن آسیب میرساند.
غذا را درون ظروف چدنی نگهداری نکنید
استفاده از ظروف مختلف برای پخت غذا بسیار اهمیت دارد و افرادی که کیفیت و طعم غذا برای آنها مهم است، باید به کیفیت ظرفی که در آن غذا تهیه میشود نیز اهمیت بدهند. جنس ظرف و روکش آن در پخش گرما و سرعت پخت غذا تاثیر دارد. چدنها که ترکیبی از آهن و کربن هستند، عمر بالایی دارند. این ظروف مناسب پخت طولانی با دمای متوسط هستند و اگر فاقد آلومینیوم باشند، برای پخت و پز مناسب محسوب میشوند. قبل از خرید ظروف چدنی حتما به برچسب و ترکیبات مندرج در آن دقت کنید. قبل از استفاده از این ظروف باید چند دقیقهای آنها را روی حرارت بگذارید تا گرم شوند. برای آنکه از گرم شدن کافی ظرف مطمئن شوید، میتوانید قطرهای آب داخل آن بریزید و اگر به سرعت تبخیر شد، یعنی ظرف گرم شده است. برای شستوشوی چدن از ابر استفاده کنید چراکه سیم ظرفشویی باعث خراشیدگی و آسیب آن میشود. بعد از اتمام پخت، ماده غذایی را از درون ظروف چدنی خارج کنید تا اکسید نشود. در ضمن در ظروف چدنی فاقد روکش، نباید مواد اسیدی مثل آبلیمو یا سس گوجهفرنگی ریخت.
از چه قابلمه ای برای پخت غذا استفاده کنیم؟
ظروف تفلونی
ظرفهایی با روکش نچسب، از پرطرفدارترین ظرفهای پختوپز هستند زیرا میتوان با آنها بدون روغن یا با کمترین میزان روغن و روی حرارت کم یا متوسط آشپزی کرد. مشکل ظروف تفلونی این است که روکش آنها به سرعت از بین میرود. این روکش نسبت به ضربه هم بسیار حساس است و ضربههای قاشق یا چاقو میتواند به آن آسیب برساند. اگر تفلون آسیب ببیند، مواد سمی و ذرات مسمومکننده آزاد میکند و غذایی که در آن پخت میشود، مضر خواهد بود. از سوی دیگر، لایه زیرین تفلون آلومینیوم است که خود مادهای سمی است بنابراین با پخت غذا در ظرفی که تفلون آن آسیب دیده و آلومینیوم زیرین نمایان است، مواد سمی وارد غذا میشوند. بهترین کار این است تفلونهای ساخته شده در کارخانههای معتبر را تهیه و در صورتی که آسیب دید، از پخت غذا در آن صرف نظر کنید.
ظروف لعابی
روکشهای لعابی معمولاً روی ظروفی از جنس سرامیک یا چدن کشیده میشوند. نگهداری این ظروف راحت است و میتوان برای پخت غذاهایی که به حرارت بالا نیاز دارند، از آنها استفاده کرد. متأسفانه لعاب هم همانند تفلون اگر در شرایط استاندارد تهیه نشود، میتواند حاوی ترکیبهای سمی از جمله سرب، کادمیوم، آرسنیک و پیگمنتهای رنگی شیمیایی باشد. طول عمر روکش لعابی محدود است و در اثر ضربه و تغییر حرارت ناگهانی از بین میرود. هنگام شستشوی این ظرفها نباید از سیم استفاده کرد و اگر ترک بردارند، باید کنارشان گذاشت حتی برای نگهداری غذا هم از آنها استفاده نکرد.
ظروف سرامیکی
سرامیک در واقع نوعی ورنی است. به ظروف سرامیکی ظروف اکولوژیک یا سبز گفته میشود. این روکش نچسب، دقیقاً مثل تفلون است با این تفاوت که حاوی ترکیب مضر موجود در تفلون نیست. روکشهای سرامیکی در مقابل فرسایش و خوردگی، خراشیدگی و ساییدگی تا حدی مقاوم هستند اما وقتی آسیب دیدند، چون جنس زیرین آنها آلومینیوم است، احتمال آلوده و مسموم شدن مواد غذایی پخته شده درون آنها بالاست و باید کنار گذاشته شوند. قیمت ظروف سرامیکی بالاتر از سایر ظروف پخت است به همین دلیل باید در نگهداری آنها دقت فراوان داشت تا آسیب نبینند. البته طول عمر روکش سرامیکی به نحوه استفاده از ظرف، میزان استفاده و نحوه شستشوی آن هم بستگی دارد.
ظروف چدنی
چدنها (که ترکیبی از آهن و کربن هستند)، عمر بالایی دارند. این ظروف مناسب پخت طولانی با دمای متوسط هستند و اگر فاقد آلومینیوم باشند، برای پختوپز مناسب محسوب میشوند، پس قبل از خرید حتماً به برچسب و ترکیبهای مندرج در آن دقت کنید.
لازم است حین استفاده از ظروف چدنی، نکتههایی را رعایت کنید تا چدن دیرتر از بین برود. اول اینکه قبل از استفاده باید چند دقیقهای آنها را روی حرارت بگذارید تا گرم شوند. برای آنکه از گرم شدن کافی ظرف مطمئن شوید، میتوانید قطرهای آب داخل آن بریزید و اگر به سرعت تبخیر شد، یعنی ظرف گرم شده است. در صورتی که ظروف چدنی اول گرم شوند، مواد غذایی به آنها نخواهد چسبید. دوم اینکه در ظرف چدنیای که هنوز استفاده نشده، نباید آب به مدت طولانی بماند زیرا باعث میشود زنگ بزند. سوم، برای شستشوی چدن از ابر استفاده کنید زیرا سیم ظرفشویی باعث خراشیدگی و آسیب آن میشود و چهارم اینکه بعد از اتمام پخت، ماده غذایی را از درون ظروف چدنی خارج کنید تا اکسید نشود. در ضمن در ظروف چدنی فاقد روکش نباید مواد اسیدی مثل آبلیمو یا سس گوجهفرنگی ریخت.
ظروف آلومینیومی
این ظروف با قیمت پایین در بازار عرضه میشوند. آلومینیوم کاربردهای وسیعی در پختوپز دارد. از ورقها و ظروف یکبار مصرف پخت آلومینیومی گرفته تا قابلمه و کتری و… دلیل پرطرفدار بودن آلومینیوم، سبک بودن آن و پخش کردن سریع و یکنواخت حرارت است.
متأسفانه طی روند پخت، احتمال آنکه ترکیبهای سمی آلومینیوم وارد غذا یا آب شود، بسیار بالاست پس اگر برای سلامت خود ارزش قائل هستید، ظروف آلومینیومی یا چدنهای حاوی آلومینیوم تهیه نکنید. آلومینیوم میتواند عوارض وحشتناکی برای مغز و ماهیچهها داشته باشد. در ضمن این ظروف در برابر ضربه حساس هستند و به سرعت تغییر شکل میدهند.
ظروف اینوکس یا فولاد ضدزنگ
اینوکس از آهن، کروم و نیکل تهیه شده است. قابلمههای اینوکس کف ضخیمی دارند و این موضوع باعث پخش یکنواخت حرارت میشود و در نتیجه غذا در آنها به سرعت میپزد و در مصرف انرژی صرفهجویی خواهد شد. ظروف اینوکس، نچسب هم هستند اما باید مراقب بود ترکیبهای کلردار یا اسیدی داخل آنها نریزد. برخی از ظروف اینوکس به ۱۰/۱۸ معروفند، به این معنی که از ۷۲ درصد آهن، ۱۸ درصد کروم و ۱۰ درصد نیکل تهیه شدهاند. این ظروف از جمله بهترین ظروف پخت محسوب میشوند و طول عمر بالایی دارند و میتوان به سلامت غذایی که داخل آنها پخته میشود، اطمینان داشت.
ظروف شیشهای یا پیرکس
ظروف پخت شیشهای یا اصطلاحاً پیرکس، حرارت بالا را تحمل میکنند و در صورتی که این ظروف رنگ نشده باشند، میتوان گفت سالمترین نوع ظروف برای پخت غذا هستند. اگر به این ظروف ضربههای محکم وارد نشود و دچار شوک دمایی نشوند، مقاوم هستند و از همه مهمتر بازیافت میشوند! تنها نکته این است که باید مراقب باشید غذا داخل آنها ته نگیرد و نچسبد.
ظروف سفالی
یکی از ظروفی که برای نگهداری و طبخ غذا مورد استفاده قرار میگیرد، ظروف سفالی است که در گذشته بیشتر استفاده میشد. از ظروف سفالی بدون لعاب برای نگهداری یا پخت غذا نباید استفاده کرد به دلیل اینکه خلل و فرج زیادی دارد که موجود نفوذ و باقی ماندن غذا در آنها میشود. برای رنگ کردن ظروف سفالی از رنگهایی استفاده میشود که حاوی فلزات سنگین مثل سرب است و مصرف غذا در این نوع ظروف نیز خطرات زیادی به همراه دارد زیرا سرب یک عنصر سمی است. استفاده از این رنگها در ظروف سفالی برای سلامتی افراد مضر است زیرا موجب بروز کند ذهنی، افسردگی و برخی مسمومیتهای درازمدت میشود. ظروف سرامیکی نیز یکی از انواع ظروف سفالی است و اگر از لعاب مناسب در آنها استفاده شود برای طبخ غذا مشکلی ایجاد نمیکنند.
ظروف سیلیکونی
سیلیکون چیزی شبیه به کائوچو است و از ترکیب طبیعی سیلیسیوم و اکسیژن تهیه شده است. از ظروف سیلیکونی بیشتر در پخت شیرینیها استفاده میشود. زمان پخت در این ظروف، سریع است و حتی بدون روغن ماده غذایی از آنها جدا میشود. شستشوی آنها ساده است و میتوان به راحتی آنها را از فریزر به فر منتقل کرد. البته نباید این ظرفها را روی حرارت مستقیم گذاشت. کیفیت ظروف سیلیکونی و بهای آنها متفاوت است. سیلیکونهای پلاتینی از گرانترین انواع هستند و میتوان از آنها در درجه حرارتهای بسیار بالا استفاده کرد. سیلیکون پراکسید ضعیفترین نوع سیلیکون است و برخلاف نوع پلاتینی تحمل ۴ ساعت حرارت ۲۰۰ درجه را ندارد. سیلیکونی که کیفیت پایینی دارد، هنگام استفاده بوی نامطبوعی تولید میکند و ممکن است مولکولهای سمی را وارد غذای شما کند، بنابراین اگر ظرف سیلیکونیتان از نوع مرغوب نیست فقط از آن برای مواد غذاییای که در سرما تهیه میشوند، مثل ژله، استفاده کنید.
ظروف مسی
مس هادی خوب حرارت است و اگر روی گاز آشپزی میکنید، میتواند ظرف پخت مناسبی باشد. معمولاً از ظروف مسی برای تهیه مربا استفاده میکنند. مس قرمز به مرور زمان در مجاورت هوا اکسید میشود و به سبز خاکستری میگراید. مسی که به این رنگ درآمده، برای سلامت مضر است.مس زیاد برای سلامت مضر است به همین دلیل معمولاً داخل مس را با فلزی دیگر میپوشانند. مشکل ظروف مسی این است که روکش داخلی آنها به مرور زمان به دنبال استفاده یا ریختن مواد اسیدی از بین میرود. به تازگی ظروف مسی با اینوکس روکش میشوند که نگهداریاش سادهتر و استفاده آن سالمتر است. برخی از ظروف نیز ترکیب مس و زینک هستند اما تعداد آنها بسیار کم است و به سختی پیدا میشوند.