صرف سهام خزانه در ترازنامه چیست

صرف سهام خزانه در ترازنامه

مفهوم صرف سهام (Premium)

طبق ماده ۱۶۰ قانون تجارت، شرکت می‌تواند سهام جدید خود را برابر با مبلغ اسمی، بفروشد و یا اینکه علاوه بر مبلغ اسمی سهم، مبلغی را به‌عنوان اضافه ارزش از خریدار دریافت کند. شرکت عواید حاصل از اضافه ارزش سهام فروخته‌شده را می‌تواند به اندوخته‌های شرکت منتقل کرده یا به‌صورت نقدی میان صاحبان سهام قبلی تقسیم نماید، همچنین میتواند درازای آن سهام جدید(سهام جایزه) به سهام‌داران قبلی بدهد.

صرف سهام، مبلغی است مازاد بر ارزش اسمی سهام که شرکت در زمان فروش سهام عادی دریافت کرده است.

برخی اوقات مشاهده می‌شود شرکت سود زیادی را شناسایی کرده و ارزش سهام آن در بازار چیزی بیشتر از ارزش اسمی است. در این صورت شرکت می‌تواند سهام جدید خود را باقیمتی بیشتر از ارزش اسمی منتشر نماید که به دلیل وجود تقاضا برای سهام شرکت، ممکن است سهام به ارزشی بالاتر از ارزش اسمی آن در بازار مورد معامله قرار گیرد. به مابه‌التفاوت ارزش اسمی و وجوه دریافتی بابت سهام، صرف سهام گفته می‌شود. به‌عبارت‌دیگر صرف سهام مبلغ مازاد ارزش بازار (ارزشی که در حال حاضر معامله می‌شود) نسبت به ارزش اسمی سهام است. صرف سهام تحت همین عنوان در حساب حقوق صاحبان سهام در ترازنامه لحاظ شده و موجب افزایش آن می‌گردد. شایان ذکر است ماهیت این حساب بستانکار است.

اصطلاح صرف سهام به معنی مبلغی است که اضافه بر ارزش تعیین‌شده یک سهم پرداخت می‌شود. صرف سهام هم در پذیره‌نویسی اولیه و هم در معاملات بورسی ایجاد می‌شود.

ازآنجاکه صرف سهام از محل افزایش سرمایه و انتشار سهام جدید به قیمتی بیش از قیمت اسمی حاصل می‌شود، جزو منابع تأمین مالی شرکت محسوب می‌گردد.

کاربرد صرف سهام برای شرکت

• شرکت می‌تواند صرف سهام را به اندوخته شرکت منتقل می‌کند.
• شرکت می‌تواند صرف سهام را بین سهام‌داران قبلی تقسیم می‌کند.
• شرکت می‌تواند صرف سهام را به‌صورت سهام جدید به سهام‌داران قبلی بدهد.

شرکت‌ها  فروش سهام با صرف را با حفظ حق تقدم و یا با سلب حق تقدم انجام می‌دهند.

نکات مورد توجه در صرف سهام

۱-ازآنجاکه صرف سهام بخشی از سهام محسوب نمی‌شود، نمی‌توان آن را در حساب سرمایه منظور کرد. این مبلغ باید در حساب مجزایی در بخش حقوق صاحبان سهام نگهداری شود زیرا سبب افزایش این بخش در ترازنامه می‌شود.

۲-قانون تجارت ایران، صدور سهام به کسر را مجاز نمی‌داند.

۳-حساب صرف سهام قابل تهاتر با حساب کسر سهام نیست.

۴-هیچ زیان یا هزینه‌ عملیاتی نمی‌تواند به‌حساب بدهکار صرف سهام منظور گردد.

مصارف صرف سهام

تقسیم نقدی صرف سهام بین سهام‌داران قبلی

شرکت با اطلاع‌رسانی به سهام‌داران قبلی در خصوص اینکه سود نقدی توزیع‌شده از محل صرف سهام یا بازده سرمایه است و نه از محل عملیاتی و بازرگانی شرکت، مبلغ صرف سهام را به آن‌ها تخصیص می‌دهد. با انجام این کار چیزی به‌جز افزایش سرمایه به قیمت اسمی نصیب شرکت نمی‌شود.

توزیع سهام جدید بین سهام‌داران قبلی(سهام جایزه)

در این روش به میزان مبلغ صرف سهام، سهام جدید به قیمت اسمی منتشر و به سهام‌داران قبلی داده می‌شود. افزایش سرمایه به این شیوه همانند افزایش سرمایه به قیمت اسمی است.

 انتقال صرف سهام به اندوخته شرکت

در این مورد، صرف سهام در یک حساب جداگانه در بخش حقوق صاحبان سهام قرار می‌گیرد و به همه سهام‌داران اعم از سهام‌دار قبلی و جدید تعلق خواهد داشت.

در حال حاضر با در نظر گرفتن مزیت‌ها و منافع افزایش سرمایه  به روش صرف سهام، بازارهای توسعه‌یافته بیشتر به دنبال افزایش سرمایه به این شیوه هستند.

ذی‌نفعان صرف سهام چه کسانی هستند؟

افزایش سرمایه به روش صرف سهام برای افراد زیر منفعت دارد؛

• شرکت: شرکت‌ها تمایل دارند با کم‌ترین سهام منتشرشده، بیشترین تأمین مالی را در بلندمدت و بدون سررسید انجام دهند. زیرا با این روش بدون افزایش ریسک، سودآوری و اعتبار شرکت را افزایش می‌دهند.
• سهام‌داران عمده و اصلی: سهام‌دار اصلی شرکت که مدیریت آن را بر عهده دارد، تمایل به حفظ کنترل شرکت بدون کاهش درصد سهام مدیریتی خود دارد. به صورتی‌که برای افزایش سرمایه نیازی به آورده نقدی نباشد.
• بازار سهام: سهامی که می‌خواهیم پذیره‌نویسی کنیم باید در بازار مورد اقبال باشد. به همین دلیل افزایش سرمایه به این روش، فرصت جذب سرمایه‌گذاران بیشتر و درنتیجه نقدینگی برای بازار، به وجود می‌آورد.
• سهام‌دار جزء: سهام‌داران جزء در پی این هستند که علاوه بر کسب بازدهی بیشتر، درصد مالکیتشان در شرکت را نیز کاهش نیابد. افزایش سرمایه با صرف سهام، این هدف سهام‌داران را پوشش می‌دهد.

افزایش سرمایه به شیوه صرف سهام

یکی از موضوعاتی که در خصوص صرف سهام مطرح می‌شود، افزایش سرمایه به این شیوه است. در هنگام افزایش سرمایه، شرکت از هر یک از سهام‌داران خود می‌خواهد درازای دریافت سهم، مبلغی را به شرکت بپردازند. مبلغی که سهام‌داران درازای دریافت سهام پرداخت می‌کنند، می‌تواند از مبلغ اسمی هر سهم شروع‌شده تا به قیمت بازار برسد. در افزایش سرمایه به این شیوه به‌جای انتشار سهام عادی باارزش اسمی، پذیره‌نویسی سهام جدید به قیمت بازار صورت می‌گیرد.

در ایران معمولاً از سهام‌داران می‌خواهند به ازای هر سهم ۱۰۰۰ ریال (معادل ارزش اسمی) به‌حساب شرکت واریز کنند. چنانچه شرکت از سهام‌داران مبلغ ۱۲۰۰ ریال بابت هر سهم دریافت کند، ۲۰۰ ریال اضافی(مابه‌التفاوت) مازاد بر ارزش اسمی است که به‌عنوان صرف سهام در بخش حقوق صاحبان سهام در سمت چپ ترازنامه شرکت نشان داده می‌شود. افزایش سرمایه با صرف سهام جزء منابع تأمین مالی محسوب می‌شود.

• نکته: بر اساس قانون تجارت، حساب صرف سهام نمی‌تواند به‌عنوان سود بین سهام‌داران توزیع شود.

در این روش شرکت سرمایه خود را به مبلغ بیشتری از قیمت اسمی و از طریق پذیره‌نویسی به فروش می‌رساند. تفاوت حاصل از قیمت فروش و قیمت اسمی سهام، به‌حساب اندوخته منتقل شده و یا در قالب سهام جدید به سهام‌دار قبلی داده می‌شود. چون در این روش شرکت مبلغ موردنظر خود را در مدت کمتری، از طریق پذیره‌نویسی تأمین می‌کند، این شیوه افزایش سرمایه بیشتر موردتوجه شرکت‌ها قرارگرفته است.

افزایش سرمایه به‌صرف می‌تواند با صدور حق تقدم خرید سهام یا سلب حق تقدم از سهام‌دار موجود، به‌صورت عرضه عمومی سهم صورت پذیرد.

معمولاً برای ایجاد جذابیت در پذیره‌نویسی، قیمت پذیره‌نویسی تا حدی کمتر از قیمت بازار تعیین می‌شود. اما برای تحقق کامل برنامه افزایش سرمایه با صرف سهام، شرکت باید شخص یا اشخاص حقیقی یا حقوقی که قبلاً متعهد شده‌اند، باقی‌مانده سهام پذیره‌نویسی نشده را خریداری نمایند، معرفی کند.

فرض کنید یک شرکت ۱۰۰۰۰ میلیون ریال سرمایه دارد و تعداد برگه‌های سهام آن ۱۰ میلیون است. هر سهم این شرکت در بازار، ۹۰۰۰ ریال معامله می‌شود. این شرکت قصد دارد سرمایه خود را به میزان ۱۰۰ درصد و از طریق صرف سهم افزایش دهد. مبلغ موردنیاز برای افزایش سرمایه ۱۰۰۰۰ میلیون ریال است که معادل ۱۰ میلیون برگه سهم جدید می‌شود. اگر فرض کنیم شرکت سهام جدید را به مبلغ ۵۰۰۰ ریال پذیره‌نویسی می‌کند، با فروش ۲ میلیون سهم، مبلغ موردنیاز برای افزایش سرمایه تأمین می‌گردد و شرکت مابقی سهام جدید را (۸ میلیون سهم) بین سهام‌داران قبلی تقسیم می‌کند.

سهام خزانه چیست ؟

سهام خزانه، سهامی است که مدیریت آن تنها مختص شرکت سهام بوده و برای تحقق اهداف شرکت به کار برده می‌شود. اگر بخواهیم تعریف دیگری برای سهام خزانه ارائه کنیم می‌توانیم اینگونه بگوییم که سهام عادی یا ممتاز یک شرکت سهامی می‌باشد که توسط همان شرکت دوباره خریداری می‌شود، البته باید به این نکته اشاره کنیم که در ایران خرید سهام شرکت توسط همان شرکت ممنوع است.

در کشور ما هیچ شرکتی اجازه ندارد سهام خود را بخرد. دلیل این ممنوعیت این است که مدیر آن شرکت نسبت به اطلاعات داخلی آگاهی کامل دارد؛ بنابراین قادر است سهام خود را با حداقل قیمت خریده و با حداکثر قیمت در اوج بفروشد که این موضوع سبب ضرر و زیان فروشنده‌گان و خریداران دیگر خواهد شد.

البته خوب است به نکته‌ای در این زمینه توجه کنید: شرکت های پذیرفته شده در بورس و بازارهای خارج از بورس براساس میزان سهام شناورشان در هر یک از بازارها و براساس مقرراتی که به پیشنهاد سازمان بورس و اوراق بهادار به تصویب رسیده، قادر هستند تا ۱۰ درصد سهام خود را خریداری نمایند و تحت عنوان سهام خزانه، در شرکت نگهداری کنند.

 

سهام خزانه در قانون تجارت

بر اساس قانون تجارت هیچ شرکتی قادر نیست سهام شرکت مربوط به خودش را بخرد یا به عبارتی بازخرید سهام انجام دهد. این بازخرید امکان دارد به دلایل بسیاری انجام گرفته و منجر به کاهش سرمایه شرکت و یا فروش سهام گردد. در برخی از کشورها با توجه به شرایط خاصی بازخرید مجاز است.

 

سهام خزانه در ایران

سال ۱۳۴۶ که اوایل تشکیل بورس اوراق بهادار در ایران بود، مدیران شرکت ملی نفت ایران به عنوان اولین شرکت سهامی، حق استفاده از سهام خزانه را داشته و قادر بودند که سهام شرکت خود را بازخرید نمایند.

اما جالب است بدانید که تقریبا دو سال بعد بر اساس متمم قانون تجارت در فروردین ماه ۱۳۴۸ حق بازخرید سهام خزانه از شرکت ها سلب شد. در حالی که سهام خزانه، برای سهامداران سودمند به شمار می رود و بنا به همین دلیل است که در بسیاری از کشورها، خرید آن مجاز محسوب می شود اما به دلیل اینکه احتمال سوءاستفاده از آن هم وجود دارد در مواردی خرید سهام خزانه ممنوع اعلام می‌گردد.

در سال ۱۳۹۴ آیین‌نامه بازبینی شد و ممنوعیت سهام خزانه در ایران از بندهای آیین‌نامه حذف گردید اما همچنان استفاده از آن منوط به دریافت مجوز می باشد.

تا اواسط سال ۱۳۹۹ هیچ مجوزی برای شرکت‌های بورسی در زمینه سهام خزانه صادر نشد. مهرماه سال ۱۳۹۹ از بین درخواست‌های شرکت‌های بورسی، درخواست سه شرکت فولاد مبارکه، سرمایه‌گذاری غدیر و آتیه‌ داده‌پرداز تایید گردید و سازمان بورس مجوز خرید سهام خزانه را برای آنها صادر نمود.

 

قوانین خرید و فروش سهام خزانه در ایران

باز هم تاکید می‌کنیم، به این موضوع دقت داشته باشید که سهام خزانه در ایران دارای قوانین خاصی است که در ادامه به برخی از آنها اشاره خواهیم کرد.

1. خرید سهام خزانه تنها با مجوز کتبی سازمان بورس و اوراق بهادار امکان‌پذیر است و البته هر تغییری که در برنامه شرکت بابت خرید و فروش سهام خزانه اتفاق بیافتد، باید به سازمان بورس گزارشی ارائه گردد.
2. در زمینه تقسیم سود سالیانه، هیچ سودی به سهام خزانه تعلق نخواهد گرفت.
3. سهام خزانه به عنوان سهام شناور شناسایی نمی‌شود و خرید سهام خزانه نباید کاهش سهام شناور تا بیش از ۵۰ درصد را در پی داشته باشد.
4. سهام خزانه در مجامع شرکت فاقد حق رای است.
5. اگر شرکتی قبل از پذیره‌نویسی افزایش سرمایه داشته باشد، این افزایش سرمایه فاقد سهام خزانه است.
6. مبلغی که برای تهیه سهام خزانه توسط هیئت مدیره به تصویب می‌رسد، نمی‌تواند موجب کاهش ارزش ویژه (تفاضل جمع بدهی‌ها و دارایی‌ها) تا بیش از ۴۰ درصد شود.

سهام خزانه در ایران جزئیات ریز بیشتری هم دارد. اما موارد فوق، قوانین اصلی هستند که مشمول تمام شرکت‌های متقاضی استفاده از سهام خزانه، می‌شود.

سهام خزانه در حسابداری چه جایگاهی دارد؟

سهام خزانه در حسابداری به عنوان یک عملکرد مالی در اختیارات مدیریت محسوب می شود. بر اساس استانداردهای حسابداری، این سهام به عنوان دارائی به شمار نمی رود و نباید سود حاصل از خرید و فروش در بین سهام داران توزیع بشود. مواردی هم هستند که در آن سهام خزانه از حقوقی همچون حق سود سهام، حق رای، حق تقدم خرید سهام را دارا نمی باشد. در اکثر کشورها خرید سهام سود خزانه مجاز محسوب نمی شود.

 

روش های حسابداری سهام خزانه کدام است؟

دو روشی که برای حسابداری سهام خزانه در نظر گرفته می شود عبارت است از : بهای تمام شده و مبلغ اسمی. در ادامه بصورت مفصل درباره هر یک توضیح خواهیم داد:

 

۱ – روش بهای تمام شده

در این شیوه، مفهوم یک مبادله ای به کار می رود، به خاطرانکه شرکت نقش واسطه را بین دو سهامدار خواهد داشت؛ بنابراین، معاملات خرید وفروش سهام خزانه، یک مبادله قلمداد می‌گردد. این روش در سه مقطع باز خرید، فروش مجدد و ابطال سهام باز خرید شده به قرار زیر شرح داده می‌شود:

• تحصیل سهام خزانه: هنگام تحصیل سهام خزانه، حساب سهام خزانه معادل وجوه نقد پرداخت شده،بدهکار می‌گردد.
• فروش سهام خزانه: هنگام فروش مجدد سهام خزانه، حساب سهام خزانه بستانکار می شود. درصورتی که قیمت فروش مجدد سهام خزانه از قیمت تحصیل آن بیشتر باشد، تفاوت به بستانکاری حساب صرف سهام خزانه منظور و چنانچه قیمت فروش مجدد سهام خزانه از قیمت آن کمتر باشد، تفاوت به حساب سود و زیان انباشته بدهکار می‌شود، البته اگر صرف سهام خزانه مانده داشته باشد، ابتدا صرف سهام خزانه بدهکار شده و چنانچه از تفاوت چیزی باقی بماند به بدهکاری حساب سود و زیان انباشته منظور می‌شود.
• ابطال سهام خزانه: زمانی که سهام خزانه ابطال می‌گردد، مجددا قابل فروش نخواهد بود. از منظر حسابداری، هنگام ابطال سهام خزانه، حسابهای سرمایه ی سهام و صرف سهام به تناسب بدهکار شده و سهام خزانه بستانکار می‌گردد. در صورتی که بهای تمام شده‌ی سهام خزانه از جمع دو مبلغ سرمایه ی سهام و صرف سهام کمتر باشد، تفاوت به صرف سهام حاصل از ابطال سهام خزانه بستانکار می شود و چنانچه بهای تمام شده ی سهام خزانه از جمع دو مبلغ سرمایه ی سهام (مبلغ اسمی) و صرف سهام بیشتر باشد، تفاوت به حساب سود وزیان انباشته بدکار می شود،اگر صرف سهام خزانه مانده داشته باشد، ابتدا صرف سهام خزانه بدهکار و چنانچه از تفاوت چیزی باقی بماند به بدهکاری حساب سود و زیان انباشته منظور می شود.

 

۲- روش مبلغ اسمی

در این شیوه حسابداری، نقطه نظر دو مبادله ای به کار رفته است. به خاطر آنکه فرض می‌گردد مبادله ی خرید، ابطال ومبادله ی فروش مجدد صدورجدید بوده است. این روش در سه مقطع تحصیل، فروش مجدد و ابطال سهام باز خرید شده به قرار زیر است:

• تحصیل سهام خزانه: هنگام تحصیل سهام خزانه، حساب سهام خزانه به مبلغ اسمی بدهکارمی شود.از انجا که فرض می شود ابطال صورت گرفته است، لذا در مقطع تحصیل سهام خزانه، باید صرف سهام مربوطه نیز حذف (بدهکار) شود، در صورتی که قیمت تحصیل سهام خزانه از جمع مبلغ اسمی وصرف سهام مربوطه کمتر باشد، تفاوت به بستانکاری صرف سهام خزانه منظور و در صورتی که قیمت تحصیل سهام خزانه از جمع مبلغ اسمی و صرف سهام مربوطه بیشتر باشد، تفاوت به بدهکاری سود وزیان انباشته منظور می شود، البته چنانچه از قبل صرف سهام خزانه ایجاد شده باشد، ابتدا صرف سهام خزانه بدهکار شده واگر از تفوت چیزی باقی بماند به بدهکاری حساب سود وزیان انباشته منظور می گردد.
• فروش سهام خزانه: از آنجا که در روش مبلغ اسمی رویکرد دو مبادله ای به کار گرفته شده است، بنابراین، هنگام فروش مجدد سهام خزانه، همانند صدور سهام برای بار اول برخورد خواهد شد، یعنی حسب مورد صرف و کسر سهام شناسایی میگردد.
• ابطال سهام خزانه: سهام خزانه ای که ابطال می‌گردد، مجددا، قابل فروش نخواهد بود. چون صرف سهام در این روش، درمقطع تحصیل سهام خزانه حذف و حساب سهام خزانه به مبلغ اسمی نگهداری می شود، لذا به آسانی، سرمایه‌ی سهام عادی بدهکار شده و سهام خزانه بستانکار می‌شود و هیچگونه تفاوتی ایجاد نمی‌گردد.