اگر شب عید فطر مهمان باشیم فطریه گردن کیست

اگر شب عید فطر مهمان باشیم فطریه گردن کیست

بسیار اتفاق می‌افتد که افراد به وقت وجوب زکات فطره یعنی در غروب شب عید فطر خواسته و ناخواسته مهمان دیگری هستند و بر سر سفره دیگری افطار می‌کنند.

همین امر، موضوع این پرسش است: که زکات فطره مهمان بر عهده کیست؟ آیا به گردن میزبان است یا بر عهده خود اشخاص؟

پاسخ به این سؤال در گرو روشن شدن ملاکی است که به واسطه آن فطریه دیگران بر انسان واجب می‌باشد. یعنی اول باید ببینیم که در چه صورتی زکات فطره شخصی بر دیگری واجب می‌شود. اگر ضابطه آن در دست باشد پاسخ فرع پیش رو نیز معلوم خواهد بود.

در ارتباط با این مطلب، امام خمینی ره در تحریرالوسیله، ج۱، ص: ۳۴۷ مسأله‌ای دارند که ملاک لازم را به دست می‌دهد، می‌فرمایند:

«مسأله ۶ – الظاهر أن المدار فی العیال هو فعلیه العیلوله لا علی وجوب النفقه‌ و إن کان الأحوط مراعاه أحد الأمرین، فلو کانت له زوجه دائمه فی عیلوله الغیر تجب علی ذلک الغیر فطرتها لا علیه، و لو لم تکن فی عیلوله أحد تجب علیها مع اجتماع الشرائط، و مع عدمه لا تجب علی أحد، و کذا‌ الحال فی المملوک‌»

طبق این فتوا: میزان در وجوب زکات فطره عیال بر انسان، نان خور بودن فعلی آنان است‌ نه واجب النفقه بودن تنها، هر چند که احتیاط استحبابی در مراعات یکی از دو امر است.

از این روی اگر انسان همسر دائمی داشته باشد که نان خور شخص دیگر است نه شوهر، فطره‌اش نه بر شوهر، که بر عهده همان کسی می‌باشد که زن نان خور اوست.

و اگر زن نان خور هیچ کس نباشد، با اجتماع سایر شرایط زکات فطره بر خود وی واجب است، و در صورت جمع نبودن شرایط، بر هیچ کس واجب نیست.

بنا بر این: ملاک در واجب بودن زکات دیگران، صدق نان‌خور بودن است. پس آن کسی که در غروب شب عید فطر نان‌خور ما محسوب می‌شود پرداخت فطریه‌اش بر ما واجب است گرچه غروب شب عید جای دیگر باشد؛ و اگر نان‌خور ما نباشد زکاتش بر عهده خود او یا کسی است که نان‌خور او می‌باشد.

در موضوع میهمان بودن نیز همن‌طور است. ملاک نان‌خور بودن است که البته هیچ ملازمه‌ای بین آن و میهمان بودن نیست. لذا:

۱- اگر شخصی چند روز است که بر میزبان وارد شده و بر سر سفره اوست به گونه‌ای که عرف در غروب عید فطر کما کان نان‌خور صاحب خانه محسوب شود، فطریه او را میزبان باید پرداخت کند هر چند که غروب شب عید در خانه میزبان نبوده و آن‌جا افطار نکرده باشد.

البته میهمانی که قبل از ورود نان خور به حساب نمی‌آید اما بعد از ورود نان خور می‌شود مثل کسی که آمده است تا چند روزه نزد میزبان میهمان باشد، در صورتی که قبل از غروب شب عید وارد شده باشد فطره‌اش با میزبان است و اگر بعد از غروب وارد شود با خود اوست. به همین جهت است که در متن رساله نجاه العباد امام خمینی ره (ص: ۱۸۹) چنین آمده است:

مسأله ۶ – فطرۀ مهمانی که پیش از غروب شب عید وارد شده و نان خور صاحب خانه حساب می‌شود بر او واجب است.

۲- اقوی آن است که دادن زکات فطره بر خود میهمان واجب است در جایی که صدق نمی‌کند که وی جزو کسانی است که میزبان نانشان را می‌دهد، مثل کسی که فقط شب عید و یک وعده میهمان است؛ و لیکن سزاوار است میزبان نیز احتیاط را ترک نکرده و فطره میهمان را بپردازد. علاوه بر آنکه خود میهمان نیز می‌پردازد.

همین مضمون در استفتاء ذیل نیز بدین شرح آمده است:

س ۱۰۶‌- پرداخت فطریه برای فرزندانی که دارای عیال و اولاد بوده و جدا از پدر زندگی می‌کنند در صورتی که شب عید فطر در منزل پدر باشند باز غیر از پرداخت فطریه به وسیله پدر برای اولاد و عیالش واجب است یا خیر؟

ج‌- در صورتی که پیش از غروب روز آخر ماه رمضان بر منزل پدر وارد شوند و جزو عائله نان خور او محسوب شوند فطریه‌شان بر عهده پدر است.

استفتاءات امام خمینی؛ ج‌۱، ص: ۳۳۸

پرداخت فطریه ی میهمان به عهده‌ی چه کسی می‌باشد؟ (مکارم شیرازی)

میهمانى که پیش از غروب شب عید فطر با رضایت صاحب‌خانه واردشده و نان‌خور او محسوب می‌شود (یعنى تصمیم دارد مدتى نزد او بماند) دادن زکات فطره او نیز واجب است، امّا اگر فقط براى شب عید دعوت‌شده فطره او بر میزبان واجب نیست و درصورتی‌که بدون رضایت صاحب‌خانه باشد نیز بنابر احتیاط واجب فطره او را بدهد، همچنین فطره کسى که انسان را مجبور کرده است که خرجى او را بپردازد.

اگر فردی پنج شب قبل از شب عید فطر میهمان شخصى باشد ولی شب عید را در منزل خود افطار کند و دوباره از شب بعد از عید، مهمان همان شخص شود؛ فطریّه او بر عهده کیست؟

فطریّه بر عهده خود اوست؛ ولى احتیاط لازم آن است که از میزبان خود براى پرداخت این فطریّه نیز اجازه بگیرید.‌