نگاهی به فیلم (سال دوم دانشکده من) تصویر سطحی از دختران امروزی
نقد و بررسی و خلاصه داستان فیلم سال دوم دانشکده من رسول صدرعاملی
رسول صدر عاملی در تازه ترین اثر خود «سالدوم دانشکده من»بعد از ۹ سال دوری از سینما با فیلمنامه‌ای از پرویز شهبازی مانند بسیاری از آثار قبلی خود به سراغ دغدغه‌های دختران جوان رفته است، اینکه یک فیلمساز مرد به دور از نگاه فمینیستی رایج سالهاست در آثارش چون “من ترانه ۱۵ سال دارم»، «دختری با کفش های کتانی»، «دیشب باباتو دیدم آیدا» و حتی «زندگی با چشمان بسته» به مسائل، مشکلات و دغدغه‌های دختران و زنان جوان می پردازد، موضوعی تحسین برانگیز است اما باید قبول کرد در آخرین فیلم صدرعاملی دیگر از آن شخصیت‌های ملموس و نگاه موشکافانه به قشر جوان خبری نیست.
«سال دوم دانشکده من»داستان دو دوست به نام‌های مهتاب و آواست. مهتاب به اصرار آوا همراه با دانشگاه به اردوی اصفهان می رود اما این سفر به جای خوشی و تفریح برای آنها به خاطره ای تلخ تبدیل می‌شود.
دختران صدر عاملی این بار دیگر محصل نیستند، ظاهراً بزرگ شده و وارد دانشگاه و فضای اجتماعی بازتری شده اند اما از نظر فکری و رفتاری گویی رشدی نکرده اند. مهتاب و آوا به عنوان نماینده دختران دانشجوی امروز؛ یکی از خانواده ای ضعیف و دیگری مرفه، دخترانی هستند که کاری جز فکر کردن به پسران ندارند و تمام حرف هایشان با یکدیگر تعریف ماجراهایی است که بین آنها و پسر مورد نظر اتفاق افتاده است. دوست پسرهایی که به قدری در زندگی یک دختر تأثیر گذارند که آوا به دلیل شک‌هایی که به علی داشته به مصرف قرص مخدر روی می آورد.
خانواده نیز در « سال دوم دانشکده من»از پای بست ویران است، این دختران چه در خانواده فقیر و غنی گویی به حال خود رها شده اند و دلسوزی ندارند. ما شاهد پدر و مادرانی هستیم بی خبر از وضعیت واقعی فرزندانشان. مادر مهتاب (شقایق فراهانی) که حتی به دلیل سنگین بودن گوشش و خرابی سمعک اصلا حرف‌های دخترش را نمی‌شنود چه برسد بخواهد او را درک کند، مادری که فقط در فکر حفظ کردن مغازه خود است و هیچ اهمیتی به احساس دخترش نسبت به منصور نمی‌دهد. آوا هم هیچ تناسبی چه از نظر ظاهر و چه باطن با خانواده اش ندارد و مخاطب وقتی خانواده او را برای اولین بار می بیند یکه می خورد؛ چرا که با شناختی که از آوا بدست آورده اصلاً فکر نمی‌کند این دختر از خانواده‌ای سنتی و مذهبی باشد. متأسفانه صدرعاملی نیز تحت تأثیر جریان روشنفکر سینما تصویری ناخوشایند و تخدیری از خانواده ای سنتی و مذهبی نشان می دهد، مادر آوا (نیلوفر خوش خلق) با ظاهری چادری و تسبیح در دست و ذکر برلب به قدری از دخترش دور است که حتی چمدان او را نمی شناسد. پدر آوا (علی مصفا) نیز با آن رفتار سرد و بی روح به نظر نمی رسد رابطه گرم و صمیمانه ای با دخترش داشته باشد.
صدر عاملی در اثر جدیدش شخصیت ها را در موقعیت‌هایی قرار می دهد که بین دو راهی احساس و وجدان قرار می گیرند. مهتاب با دیدن علی-دوست پسر آوا- نه تنها دوست صمیمی خود را فراموش می‌کند بلکه تعهدش به منصور -پسر عمه اش- را نیز نادیده می‌گیرد. مهتاب از نیمه تا پایان داستان پیوسته بین احساس تازه و وجدانش سردرگم است و احساس گناه می کند، یادمان بیاید همیشه در صوت های خود برای آوا می‌گوید که حالش بد است. او هر زمان اوقات خوشی را با علی سپری می کند سریع دچار عذاب وجدان شده یا نزد آوا رفته و اعتراف می‌کند و یا سراغ منصور می رود و از او دلجویی می کند.
فیلمساز که در تمام طول فیلم سعی دارد تا مخاطب جانب حق را به مهتاب بدهد، با او همراه شده، مانند او با دیدن پسری خوش سیما و پولدار از نامزد تحمیلی و فقیر خود دلزده شود و در دوراهی انتخاب بین رفاقت و عشق تازه قرار گیرد، با پایان بندی فیلم اش همه چیز را خراب می‌کند. رفتاری که مهتاب در سکانس پایانی از خود نشان می‌دهد، با آنچه پیش‌تر انجام داده همخوانی ندارد و مخاطب نمی تواند بپذیرد چگونه مهتاب به این تصمیم رسیده و به اصطلاح به راه راست هدایت شده؟ اصلاً منصور چگونه با آن غیرتش مهتاب را بخشیده؟ و حتی چگونه پدر و مادر آوا با آن اعتقادات مذهبی دوست پسردخترشان را در جمع خود پذیرفته اند؟!
« سال دوم دانشکده من»شاید ایده جالبی داشته باشد اما در داستان گویی بسیار ضعیف عمل می کند، بحران فیلم درست شکل نمی گیرد، فیلنامه منطق روایی نداشته و کنش های شخصیت ها غیرقابل باوراست. شخصیت های فرعی داستان از پدر و مادر آوا و مهتاب گرفته تا علی و منصور و حتی خانم نوزاد گرچه بازیگران مشهوری دارند اما در حد تیپ و در سطح باقی می مانند. مخاطب نمی داند ظاهر نجیب و پاک علی را باور کند یا حرف های آوا در خصوص هزرگی و دخترباز بودن او را. دانشگاه به تصویر در آمده در فیلم نیز با آن راهروهای تنگ و تاریک منتهی به اتاق مسئولین و کمیته انضباطی گویی یک زندان برای دانشجوست که مسئولان آن به دنبال تلافی کردن و لج و لجبازی با دانشجویان هستند.
منتقد : تسنیم
***
وقتی آقای همیشه داور در نسخه سال دوم دانشگاه خود وا می ترقد!
سینماپرس: در فیلم سینمایی «سال دوم دانشکده من» شخصیت مهتاب خوب بخت را می بایست فروکاست آرمان های صدر عاملی از برای دختر ایرانی و در تداعیِ دانش آموزِ دختری با کفش های کتانی، تا آیدایِ سالِ دوم دانشکده قلمداد نمود.
در فیلم سینمایی «سال دوم دانشکده من» شخصیت مهتاب خوب بخت را می بایست فروکاست آرمان های صدر عاملی از برای دختر ایرانی و در تداعیِ دانش آموزِ دختری با کفش های کتانی، تا آیدایِ سالِ دوم دانشکده قلمداد نمود و چنین تصور نمود که مباحث خاله زنکی و حسادت های دخترانه دستمایه ی فیلم سازی و بازگشت کارگردان اثر پس از ۹ سال به سینما می شود.
مهتاب و آوا دو دوست دوره دانشگاه هستند، مهتاب از خانواده ای سنتی، نامزد پسر عمه خود، منصور است و آوا از خانواده ای مذهبی-سنتی با دوست خود علی قصد ازدواج دارند. مهتاب به اصرار آوا و با هزینه او در سفر دانشگاه به اصفهان شرکت می کند اما در حین سفر بدلیل قطع مصرف قرص های ارامبخش بیهوش شده و بستری می شود و این در شرایطی است که آوا بدلیل شک به دوست پسر خود یعنی علی و کشف رابطه او با دختری دیگر قرص مصرف می کرده و موضوع را با مهتاب در میان می گذارد، مهتاب او را از ادامه رابطه نهی می کند. علی با تماس مهتاب به اصفهان آمده و با پدر آوا با عنوان پوششی پسرخاله مهتاب اشنا می شود و رابطی برای تماس او با پرفسور سمیعی می گردد.
آوا به دلیل عدم معالجه و قطع امید پزشکان از بیمارستان ترخیص می شود و خانواده سنتی با ادعای شفایافتن او به دعا و نذر روی آورده و آوا را را به منزل منتقل کرده و در خانه بستری می نمایند و همه این در حالی است که مهتاب از برگشت به همراه کاروان امتناع کرده و بعد از ترخیص آوا، به همراه علی به تهران بر می گردد و در گیر و دار ملاقات از آوا به علی علاقمند می شود ولی در نهایت مهتاب ضمن فهمیدن جایگاه و طبقه اجتماعی خود، شکایت از وضع موجود را به نزد آوا برده و با مرور خاطرات خود با علی، از بلاتکلیفی گلایه می کند و از آوا می خواهد یا بمیرد یا زنده شود و ان گونه است که در نهایت آوا تب می کند و خانواده او علی را از بهبود او مطلع ساخته و مهتاب نیز با مشاهده این شرایط مجددا به نزد دوست پسر سابق خود بر می گردد و با منصور که قهر بوده، ارتباط می گیرد.
شاید بهترین توضیح برای بیان احساس تماشاگر پس از اتمام فیلم همان حس مسافر مسیر تهران به اصفهان باشد! جاده ای کویری و بدون جاذبه، یکنواخت، کسل کننده و به شدت خواب آور. صدر عاملی با ساخت این اثر ثابت کرد که نه تنها حرف جدیدی برای مخاطب ندارد، بلکه ذهنیت و توقع مخاطب را نسبت به خودش به کلی از بین برده است. صدر عاملیِ ترانه کجا و صدر عاملی آیدا کجا!؟
مخاطبی که در انتظار تماشای اثری اجتماعی با کراکتر جذاب و پرچالش دانشجو است، خود را درگیر حسادت های دخترانه و خاله زنکی دختراکان دانشجویی میبیند که بیشتر شبیه دختران دبیرستانی و نابالغ رفتار می کنند تا دانشجوی سال دوم!
شخصیت های مبهم نیز در این فیلم کم نیستند. از خانم نوزاد! دانشکده که هیچگاه علت لجاجت ها و کینه توزی هایش با آیدا را نمیفهمیم تا خانواده آیدا و اسباب کشی و… و. .
صدر عاملی در این اثر نشان داد همان قدر که شخصیت کاراکتر دخترش از دانش آموزِ دختری با کفش های کتانی تا آیدای سال دوم دانشکده هیچ رشدی نکرده خودش هم نه تنها هیچ رشدی نداشته بلکه به شدت پس رفت هم کرده است.
در کل شاید بهترین توصیه برای کارگردان این باشد که به فکر بازنشستگی خود بوده و بیش از این کارنامه کاری خود را از برای حضور همیشگی خود در مقام داوری جشنواره های سینمایی ضایع نکند.
***
نشست خبری فیلم «سال دوم دانشکده من»
در این نشست رسول صدرعاملی کارگردان، مسعود ردایی تهیه‌کننده، کریستف رضاعی آهنگساز، مصطفی خرقه‌پوش تدوینگر، علی مصفا، پدرام شریفی، نیلوفر خوش‌خلق، فرشته ارسطویی، سها نیاستی بازیگران این فیلم و هومن بهمنش مدیر فیلمبرداری حضور داشتند.
رسول صدرعاملی در ابتدای این نشست گفت: برای من خیلی لحظه مهمی است که بعد از ۹ سال کار نکردن الان اینجا هستم و هیجان و اضطراب زیادی دارم انگار اولین بار است که فیلمسازی را تجربه کردم و برایم مهم است که این نوع کار چقدر توانسته بیانگر شادی ها و رنج ها و خلوت ذهنی کاراکترها باشد.
او ادامه داد: ساخت این فیلم وقتی می توانست امیدوارم کند که تجربه های گذشته ام را به کار بگیرم و آن را بسازم. ضعف های فیلم به این برمی گردد که فضایی را تجربه می کردم که هیچ الگو و مشابهی نداشت. خیلی از بازیگرانم علی مصفا، ویشکا آسایش و شقایق فراهانی سپاسگزارم که واقعا آمدند و گذشت کردند و با وجود اینکه نقش های هیجان انگیزی نبود اما به من کمک کردند که این فیلم ساخته شود.
مسعود ردایی هم در ادامه این نشست گفت: خیلی خوشحالم که بار دیگر در جشنواره فجر حضور داریم و امیدوارم این فیلم هم مثل بقیه فیلم های آقای صدرعاملی با فیلمنامه پرویز شهبازی مورد توجه مخاطبان قرار بگیرد.
رسول صدرعاملی در پاسخ به سوالی درباره فاصله گرفتن از سینمای اجتماعی گفت: اینکه موضوع یک خطی باشد و اینکه به یک دغدغه ملتهب اجتماعی نپرداختم نیت اصلی من بودم. از سینمای اجتماعی فاصله گرفتم و به سینمای انسانی رسیدم. تجربه سه گانه زائر برای من تجربه جدیدی بود که به شخصیت فیلم بپردازد. برایم مهم این بود کاراکترهایم شما را درگیر مشغله‌های ذهنی خودشان کنند. در واقع قصه در ذهن کاراکترها می گذرد نه در اجتماع. فضای ملتهب اجتماعی در همه رسانه ها و فضاهای مجازی دیده می شود و فکر می کردم باید در میان این میزان از جهان خیانتکار از رفاقت حرف بزنیم و از دوست داشتنی که مبتنی بر رفاقت است. کاراکترهای در معرض غریزه خود قرار می گیرند و غیرزه شان قالب می شود و اینکه چطور از این دوران بگذرند و به انسانیت و رفاقت بگذرند.
صدرعاملی همچنین در ادامه در پاسخ به سوالی درباره علت به کارگیری بازیگران حرفه ای در نقش های آماتور گفت: همه بازیگران آن اتوبوس از بین ۹۰۰ نفر انتخاب شدند که خانم پانته آ پناهی ها در این انتخاب به من کمک کردند. من باید تمرکزم را روی این دو بازیگر که به سینما معرفی می کنم می گذاشتم. کنارش باید از علی مصفا و ویشکا آسایش و دیگران کمک می گرفتم که طراوت نقش ها بهتر دربیاید.
کارگردان فیلم «سال دوم دانشکده من» در پاسخ به سوالی درباره اینکه سعی کرده خیانت را در دهه هفتادی ها نشان دهد گفت: من از خیانت حرف نزدم. شخصیت‌ها در معرض خیانت قرار می گیرند. لحن و حرف اصلی فیلم پرداختن به غریزه‌های کمتر گفته شده انسانی است. اینکه در معرض خیانت و گناه و انواع هیجان ها قرار می گیری و بعد باورپذیر از اینها عبور کنی و به یک وفاداری برسی.
سها نیاستی بازیگر نقش اصلی این فیلم سینمایی در پاسخ به سوالی درباره اینکه به نظر می رسید بازی اش کپی از بازی نگار جواهریان است گفت: من قطعا رونویسی از کسی نکردم. از اول که وارد کار شدم چند نفری به من گفتند که شبیه خانم جواهریان هستم ولی من این را پیش از این نشنیده بودم.
این بازیگر در پاسخ به اینکه چطور وارد سینما شده گفت: یکی از دوستان با من تماس گرفت و گفت تست می گیرند من آن زمان دانشجو بودم و گفتم اصلا وقت ندارم. من از قبل به بازیگری علاقه داشتم ولی به خاطر اینکه در مسیر معماری قرار گرفته بودم فرصتش نبود و از لحظه ای که تست دادم برایم جدی شد.
او همچنین درباره اینکه رسول صدرعاملی چطور شما را هدایت کردند گفت: با کمترین حرف. من فکر می کنم برای این نابازیگر انتخاب می کنند که خیلی نخواهد پیش فرضی داشته باشد.
سوال بعدی درباره توجه رسول صدرعاملی به جهان زنان و دختران بود و اینکه این کارگردان چقدر از نویسندگان زن برای نزدیک شدن به جهان درونی کاراکترهایش بهره گرفته است که او در پاسخ به این سوال، گفت: در این فیلم کمتر کار تحقیقاتی درباره شناخت زن و این نکته ای که در سوال شما بود را انجام دادم. برای اینکه تجربه های قبلی به من در ساخت این فیلم کمک کرد. کارهای قبلی ام و زمینه ها و تجربه هایم در دوران روزنامه نگاری و جامعه شناسی به من کمک کرد. از سوی دیگر ذات فیلمنامه را کسی نوشته بود که خیلی خوب این سینما را می شناسد. پرویز شهبازی درک خیلی خوبی دارد. بعد از اینکه چهار طرح برای من گفت، وقتی من این قصه را انتخاب کردم. پرویز شهبازی سه بار این فیلمنامه را بازنویسی کرد.
خبرنگار بعدی از صدرعاملی درباره مشکل دختران این فیلم سوال کرد که او در اینباره گفت: درگیری های ذهن متناقض همه ما در احوالات مختلف. شما در عاشقانه ترین شکل با یارتان ممکن است ساعتی بعد در موقعیتی آن عشق را فراموش کنید. چه کسی می گوید این موقعیت را تجربه نکرده است. اینکه در این موقعیت گذشته باشد یا فرورفته باشد به خودش مربوط است و این ربطی به نسل جوان و دهه شصت و هفتاد و … ندارد.
سوال بعدی از کارگردان فیلم «سال دوم دانشکده من» این بود «این فیلمنامه چه ویژگی ای داشت که رسول صدرعاملی را مجاب کرد بار دیگر فیلم بسازد؟»، رسول صدرعاملی در پاسخ گفت: به خاطر جذاب بودن، طراوت و تازگی اش و اینکه هرگز درباره این مساله در هیچ جا فیلمی ساخته نشده است.
کارگردان سال دوم دانشکده من همچنین درباره فضای دانشگاه در این فیلم که با دانشگاه های امروز فاصله دارد گفت: به اندازه ای که در این فیلمنامه لازم بود تحقیق کردیم و با مجموعه دانشجویان دانشگاه علم و صنعت مذاکره کردیم، درباره نوع برخوردها و مشکلات‌شان با سیستم آموزشی و مناسبات خودشان صحبت کردیم.
در ادامه نشست خبری فیلم «سال دوم دانشکده من» پدرام شریفی درباره اینکه چه شد که نقشی در این فیلم را قبول کرد گفت: اسم آقای صدرعاملی و فیلمنامه خیلی خوبی که بود و عواملی که در کار بودند این اتفاق را برای من جذاب کرد. من همه تلاش خودم را کردم امیدوارم اتفاق خوبی افتاده باشد.
«مساله اصلی شما با توجه به هنجارشکنی در فضای خانواده و طرح مساله ارتباطات دختر و پسر چه بود، خصوصا اینکه در پایان فیلم به این موضوع اشاره نشده بود؟» صدرعاملی در پاسخ به این سوال گفت: فیلم به فضای ذهنی چند دوست و به‌طور مشخص به یک رابطه رفیقانه از دو آدم در شرایط اجتماعی و مالی متفاوت می پردازد ولی اینها به یک رفاقت و همدلی و صمیمیت می رسند. خانواده ها در فیلم در حاشیه هستند.
سوال بعدی نشست خبری از نیلوفر خوش خلق بود که چرا این نقش را قبول کردید. او در پاسخ گفت: خیلی برایم جذاب بود که کنار آقای صدرعاملی کاری را تجربه کنم. هرچند برایم سخت بود چون نقش های این طوری سخت تر است که آدم خودش را بسپارد و بداند چه چیزی را می خواهد تجربه کند و کنار بازیگران و عوامل دیگر دوست داشتم تجربه کنم.
رسول صدرعاملی در پاسخ به سوالی دیگر مبنی براینکه «با معرفی دو بازیگر جدید آیا به دنبال این است که یک ترانه علیدوستی جدید به سینمای ایران اضافه کند»، گفت: ترانه علیدوستی که داریم. سینمای ایران به بازیگرهای جدید و نو و مسئولیت پذیر، اخلاق مدار و خوب نیاز دارد. همه تلاش من این است که به این سرمایه افزوده شود. کار سختی نبود از همین چهره هایی که هستند استفاده کنیم ولی این زحمت زیاد و رنج مضاعف را به همه گروه دادم اول برای اینکه بازیگران روی پرده برای تماشاگر جذاب باشد و دوم اینکه به گنجینه و مجموعه بازیگران خوبمان اضافه شود.
سوال دیگر از صدرعاملی این بود که آیا اصولا در این فیلم و کارهای قبلی به دنبال تجویز یک راهکار برای آسیب های اجتماعی هم بودید و اختلال در گفتگو را چقدر در این آسیب های اجتماعی دخیل می داند، که او گفت: فیلمساز در شرایطی نیست که راهکار نشان دهد. فیلمسازی که می خواهد به مسائل جامعه ملتهب خودش که آدم هایش هر روز با یک حادثه تازه روبه رو هستند و همیشه حوادث از تحلیل های ما جلوتر هستند بپردازد و پرداختن به این سینما که به مناسبات انسانی برسد چیزی بود که سعی کردیم به آن برسیم.
در ادامه نشست خبری فیلم «سال دوم دانشکده من»، خبرنگاری از علی مصفا درباره چرایی پذیرفتن این نقش سوال کرد که او پاسخ داد: فیلم برای من تمام جذابیت های که باید می‌داشت را داشت جدا از اینکه صدرعاملی و پرویز شهبازی هم در این فیلم حضور داشتند. فیلمنامه بسیار متفاوت و نو بود و به شکلی با روابط انسانی برخورد کرده بود که در سینمای ما کمتر بوده است.
صدرعاملی درباره نحوه تدوین این فیلم گفت: تدوین فیلم حدود ۸ تا ۹ ماه طول کشید زیرا این شکل فرصت می دهد که دریافت های حسی و پلان های مختلف داشته باشید در همین راستا هم یک تلاش مضاعفی در میز مونتاژ صورت گرفت.
صدر عاملی درباره پاسخ به این سوال که چرا شما که دغدغه سینمای اجتماعی دارید، نگاه اجتماعی را به نگاه اخلاقی تلفیق کرده اید و محافظه کارانه فیلم ساخته اید، گفت: سینمای اجتماعی مدعیان زیادی دارد که خوب در همه زمینه ها کار می کنند. ولی من این واحد را ۲۵ سال پیش پاس کردم و سینمای اجتماعی را تجربه کردم. عرض من در این فیلم این بوده که چگونه می شود از این سینمای اجتماعی به سینمای انسانی رسید. اینکه تاکید به اخلاق می کنید شاید اگر یک بار دیگر فیلم دیده شود این مسائل بهتر درک شود.
کریستف رضایی درباره موسیقی فیلم خطاب به خبرنگاران گفت: خواستم در موسیقی ارتباط دو دوست را مطرح کنم. من از آقاب صدرعاملی خواهش کردم قضیه آخر فیلم را مبهم بگذارد که آوا نفهمد دوست او دوست مهتاب شده است. به عقیده من بیشتر از اینکه موضوع به خیانت ربط داشته باشد، مهتاب خودش را ویران می کند زیرا وقتی آوا خوب شود او همه چیزش را از دست داده است.
او گفت: آوا ساکن است اما بی حرکتی هایش معنا دارد . مهتاب با دراماتیک زهی همراه است. دوست داشتم فضایی که جوانان امروز در دانشگاه دارند را مطرح کنم. ریتم آرام که در تیتراژ مطرح می شود تا نشان دهم حتی در دانشگاه که قانونمند هستند هرکسی فضای خودش را دارد. این دوران در واقع سن و سالی است که جوانان ذهنیت انقلابی به معنای اینکه پدر و مادرشان را قبول نداشته باشند، دارند.
عوامل فیلم سال دوم دانشکده من
کارگردان: رسول صدرعاملی
تهیه‌کننده : مسعود ردایی
نویسنده : پرویز شهبازی
بازیگران :
علی مصفا
پدرام شریفی
بابک حمیدیان
ویشکا آسایش
شقایق فراهانی
نیلوفر خوش‌خلق
علی استادی
مریم بوبانی
شیوا خسرومهر
افشین هاشمی
سها نیاستی
فرشته ارسطویی
موسیقی : کریستف رضاعی
فیلمبرداری : هومن بهمنش
تدوین : مصطفی خرقه‌پوش
ساتین