الگوهای رفتاری سرمایه‌گذاران در بازار سرمایه
هدیه لطفی: وقتی بورس تهران منفی می‌شود، همه فروشنده و وقتی مثبت است همه خریدار می‌شوند. این موضوع به خصوص در زمان منفی شدن بازار تا حدی آزاردهنده است که باعث می‌شود سهامداران بدون توجه به پتانسیل‌های سهام خود در نقش فروشنده ظاهر شوند تا بر شدت افت بازار بیفزایند. اما چرا الگوهای رفتاری در بورس تهران در میان سرمایه‌گذاران مختلف یکسان است و تمامی گروه‌ها را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد؟ آیا سرمایه‌گذاران در بورس تهران از الگوهای خرید و فروش خاصی پیروی می‌کنند؟ این مباحث از موضوعاتی هستند که سعی شده در گفت‌وگو با کارشناسان به آن پرداخته شود تا تحقیقی درباره استراتژی‌های سهامداران بورس تهران باشد.
–
سرمایه‌گذاری با الگوی صف خرید یا فروش
یک تحلیلگر بازار سرمایه درخصوص الگوهای رفتاری سرمایه‌گذاران در بازار سرمایه گفت: پاسخ به این سوال در دو سطح کلان و خرد قابل تشریح است؛ در سطح کلان به دلیل آنکه ما بازاری با محدودیت‌های فراوان معاملاتی داریم رفتار سرمایه‌گذاران شباهت‌هایی با هم پیدا می‌کند. همایون دارابی افزود: دامنه نوسان ۴درصدی و حجم مبنا موجب به تاخیر افتادن کشف قیمت عادلانه در بورس می‌شود یعنی وقتی شما می‌بینید خبری منتشر می‌شود و تاثیر آن باید ۲۰درصد قیمت را به بالا یا پایین هدایت کند، در بورس صف تشکیل می‌شود. همین صف موجب می‌شود که شما فرصتی را پیدا کنید که بدون تحلیل با سه روز صف‌نشینی شانس خود را برای خرید یا فروش سهام پیش از قیمت تعادلی به‌دست آورید.
–
وی تاکید کرد: همین مساله باعث می‌شود که در سطح کلان بازار، سرمایه‌گذاران به دنبال صف خرید بگردند و همین امر موجب می‌شود واکنش بیش از حد نیز رخ دهد یعنی یک سهم با لزوم اصلاح قیمت ۲۰ درصدی وقتی ۱۰ روز صف خرید است و مثلا هر روز یک درصد رشد قیمتی داشته است آن‌چنان صف خریدی را می‌تواند شاهد باشد که آن اصلاح ۲۰ درصدی حتی در سطح ۳۰ درصد نیز متوقف نمی‌شود و از این نظر صف فروش و خرید موجب بی‌نظمی بیشتر در بازار می‌شود. این کارشناس بازار سرمایه خاطرنشان کرد: در کنار این رفتار کلان، سرمایه‌گذاران در سطح خرد نیز مدل‌های رفتاری متفاوتی را در پیش می‌گیرند که برخاسته از تحلیل‌های تکنیکال و بنیادی و همچنین ترکیبی از این دو روش یا حتی روش‌های بدیع دیگری از جمله الگوریتم ژنتیک، دیفرانسیل‌های نامتقارن و سری‌های زمانی می‌شود. دارابی ادامه داد: گاهی هم البته علم رجال و موارد دیگر مشاهده می‌شود و سرمایه‌گذاران به استناد خرید و فروش فرد حقیقی یا حقوقی خاصی اقدام به خرید و فروش می‌کنند که سرمایه‌گذاران بزرگ حقیقی یا حقوقی در این شرایط حکم گروه مرجع پیدا می‌کنند.
–
اثر اطمینان‌بخش حقوقی‌ها
این کارگزار بورس سپس گفت: بازار ملغمه‌ای از ترس و طمع است و همه تصمیمات در بستر بازار شکل می‌گیرد گاهی ما حتی به مواردی نیز بر می‌خوریم که فعالان بازار با حرکت یک گروه کوچک همه دنباله رو می‌شوند و فروش یا خرید می‌کنند؛ این امر البته در بازارهای مختلف و با سطوح تحلیل متفاوت فرق می‌کند.
–
این کارشناس درخصوص تاثیر حقوقی‌ها در روند معاملات نیز گفت: اینکه یک خریدار حقوقی سهمی را بخرد امیدواری را ایجاد می‌کند که اولا تصمیم حقیقی در خرید از سوی رفتار حقوقی که عموما تصمیمات کارشناسانه‌تری می‌گیرد، حمایت می‌شود و در همین حال چون خریدهای حقوقی کلان است عموما موجب رشد قیمتی و تشکیل یک کف حمایتی از سهم می‌شود؛ چرا که حقوقی‌ها معمولا یک قیمت ثابت را برای خرید خود اعلام می‌کنند و این امر بازار را مطمئن می‌کند که حقوقی در این قیمت خریدار است.
–
این تحلیلگر بازار سرمایه خاطرنشان کرد: افراد باید پیش از شروع به فعالیت، هویت خود را در بازار بشناسند؛ یعنی بدانند که در بازار چه شخصیتی را ایفا می‌کنند. آیا معامله‌گر هستند یا سرمایه‌گذار؟ آیا معامله‌گر کوتاه‌مدت هستند یا میان‌مدت؟ آیا سرمایه‌گذار بنیادی هستند یا تکنیکال؟ آیا سرمایه‌گذار شرکت‌های کوچک هستند یا شرکت‌های بزرگ یا حتی شرکت‌های ورشکسته؟ وقتی شخصیت فعال بازار مشخص شد آنگاه الگوهای مختلفی مطرح می‌شود.
دارابی درخصوص سطح تحلیل در دادوستدهای بازار سرمایه تاکید کرد: متاسفانه در ماه‌های اخیر ما رفتارهایی حتی از شرکت‌های سرمایه‌گذاری و بانک‌ها دیدیم که از حقیقی‌های تازه کار نیز انتظار آن نمی‌رود به هر حال سطح تحلیل در بازار ما بسیار پایین است.
–
وی درخصوص دوره‌های زمانی مختلف نیز گفت: رفتار تاریخی به ویژه در ماه فروردین، ماه محرم و ماه رمضان و همچنین هفته پایانی تیرماه و شهریورماه تفاوت دارد که این نوع اثر تاریخی را ما شاهد هستیم.
–
رفتارهای دوگانه سرمایه‌گذاران
سید‌یوسف هاشمی از کارشناسان بازار سرمایه نیز معتقد است: به طور کلی، الگوی خرید و فروش حاصل از به‌کارگیری یکسری قوانین است که با تکرار آنها نتایج معینی حاصل می‌شود یا پدیده‌های طبیعی است که از اصول معینی تبعیت می‌کند؛ بنابراین در بورس تهران نیز می‌توان سرمایه‌گذاران را به طور کلی به دو دسته تقسیم کرد؛ دسته اول که از الگوهای مشخصی برای سرمایه‌گذاری استفاده می‌کنند و این الگوها از روش‌های علمی یا تجربی معینی نشات گرفته است به نوعی می‌توان گفت با تحلیل اقدام به سرمایه‌گذاری می‌کنند و دسته دوم از سرمایه‌گذاران که از این الگوها استفاده نکرده و تنها بر اساس حرکت کلی بازار تصمیم گیری می‌کنند و به نوعی دنباله رو هستند که این رفتار را نمی توان الگو یا استراتژی نامید، حتی این روش سرمایه‌گذاری را در قالب الگوهای رفتاری هم نمی‌توان جای داد. وی در ادامه توضیح داد: این دسته از افراد کاملا ارادی از این روش برای سرمایه‌گذاری استفاده می‌کنند، اما متاسفانه اکثر سرمایه‌گذاران در بورس تهران در این دسته جای دارند؛ البته بدیهی است این افراد چون دنباله رو هستند بخش عمده‌ای از بازده را از دست خواهند داد و صد البته اگر محدودیت دامنه نوسان قیمت‌ها در بورس تهران وجود نداشت یا حداقل دامنه نوسان قیمت‌ها بیشتر از میزان فعلی بود، این دسته، بازده خیلی بیشتری را از دست می‌دادند یا اصلا بازدهی کسب نمی‌کردند و به طور خودکار از تعداد این دسته سرمایه‌گذاران کاسته شده یا حذف می‌شدند.
–
تحلیل یا نوسان‌گیری
هاشمی در ادامه اظهاراتش به تاثیر روند معاملات بر تصمیمات سرمایه‌گذاران اشاره کرد و گفت:روند معاملات در تصمیم گیری سرمایه‌گذاران با دیدگاهای مختلف اهمیت متفاوتی دارد؛ یکی از ویژگی‌های بورس، نوسان در قیمت‌ها است که همین امر باعث جذابیت آن برای یکسری از سرمایه‌گذاران کوتاه‌مدت یا به عبارتی نوسان گیرها می‌شود.
وی ادامه داد: نوسان‌گیری یا سرمایه‌گذاری با دید خیلی کوتاه‌مدت در کنار سرمایه‌گذاری با دید میان‌مدت و بلند‌مدت، یک استراتژی در سرمایه‌گذاری است که در آن سرمایه‌گذاران بخشی از سرمایه خود را به منظور منتفع شدن از نوسانات قیمت سهام در کوتاه‌مدت به کار می‌برند. این دسته از سرمایه‌گذاران به طور عمده از تحلیل تکنیکال استفاده می‌کنند و مسلما به صورت حرفه‌ای در بورس حضور دارند، یعنی هم دانش و تجربه کافی را دارند و هم شغل دیگری نداشته و تمام وقت خود را صرف پیگیری نوسان قیمت‌ها می‌کنند. برای این سرمایه‌گذاران روند قیمت‌ها در تصمیم‌گیری بسیار مهم است و اتفاقا بیشترین وقت خود را صرف پیگیری روند قیمت‌ها می‌کنند.
–
وی در ادامه افزود: ولی برای سهامداران با دید میان‌مدت و بلند‌مدت روند قیمت‌ها در تصمیم‌گیری زیاد حائز اهمیت نیست، چون مبنای سرمایه‌گذاری آنها بر پایه تحلیل بنیادی استوار بوده و وضعیت سود دهی حال و آینده شرکت‌ها مهم است.
هاشمی خاطرنشان کرد: اما در این میان سرمایه‌گذارانی وجود دارند که تنها دنباله رو هستند که صد البته برای این دسته از سرمایه‌گذاران که بدون هیچ استراتژی مشخصی اقدام به سرمایه‌گذاری می‌کنند، روند قیمت‌ها بی معنی بوده و اساسا هیچ چیز دیگری نیز در بورس در تصمیم‌گیری آنها تاثیر ندارد مگر حرکت سایر سرمایه‌گذاران.
–
حضور اشخاص حقوقی و افزایش بازدهی
این کارشناس بازار سرمایه در پاسخ به سوال خبرنگار ما مبنی بر اینکه آیا حضور خریداران حقوقی در نمادهای مختلف بر میزان فعالیت حقیقی‌ها موثر است؟ گفت: به طور قطع هر چه عمق بازار و تعداد فعالان آن بیشتر باشند نقدینگی بیشتری جابه‌جا شده و دو پدیده کشف دقیق تر قیمت‌ها و نقدشوندگی بیشتر سهم‌ها حاصل می‌شود که به شادابی و پویایی بازار می‌افزاید، قطعا برای سرمایه‌گذاران عاملی که بیشتر از بازدهی اهمیت دارد، سرعت نقدشوندگی سرمایه آنها است و هر چه این عامل در بازار قوی تر شود فعالیت سهامداران افزایش یافته وسرمایه‌گذاران بیشتری جذب بازار سرمایه می‌شوند؛ حضور اشخاص حقوقی و میزان فعالیت آنها یکی از فاکتورها در تحقق این مهم است. این کارشناس بازار سرمایه در ادامه اظهاراتش به بررسی رفتار سرمایه‌گذاران در شرایط تعادلی پرداخت و گفت: در شرایط تعادل بازار نیز سرمایه‌گذاران کوتاه‌مدت به دنبال شرکت‌هایی که در یک کانال مشخص نوسان قیمت بیشتری دارند و از فاکتور نقدشوندگی خوبی برخوردار هستند، می‌روند و سرمایه‌گذاران میان‌مدت و بلند‌مدت به دنبال بهینه کردن و تغییر وزن مالکیت شرکت‌ها در سبد سهام خود با توجه به اختلاف قیمت با ارزش ذاتی شرکت‌ها هستند. هاشمی در ادامه افزود: اما به طور کلی میزان آشنایی سهامداران با بازار سرمایه سال به سال در حال بهبود است به طوری که شرایط فعلی نسبت به سال‌های گذشته اصلا قابل مقایسه نیست، ولی تا شرایط مطلوب و ایده‌آل خیلی فاصله وجود دارد. وی ادامه داد: قطعا افزایش سطح تحلیل بر ساختار تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران تاثیر خواهد گذاشت و به میزان قابل توجهی بر بازده حاصل از سرمایه‌گذاری آنها می‌افزاید، حتی می‌تواند بر شرایط کلی بازار نیز تاثیر گذار باشد و از حرکت‌های احساسی کاسته و روندها را بهبود بخشد.
–
نوسانات گوناگون در ماه‌های سال
این کارشناس بازار سرمایه در ادامه تصریح کرد: در این میان بررسی عملکرد سهامداران در ماه‌های مختلف سال نیز متفاوت است؛ با فرض ثابت بودن سایر شرایط، بیشتر شرکت‌ها به صورت دوره‌ای اقدام به انتشار اطلاعات در ماه‌های تیر، مهر، دی و اسفند می‌کنند و همانطور که می‌دانید ماه‌هایی از سال نیز به فصل مجامع معروف هستند که شرکت‌ها در این ماه‌ها به برگزاری مجامع عادی سالانه خود اقدام می‌کنند که در این ماه‌ها نوسانات قیمت سهم‌ها به علت رد و بدل شدن اطلاعات شرکت‌ها بیشتر است و به تبع آن حساسیت بازار به اخبار بیرونی کمتر می‌شود، ولی در سایر ماه‌ها بازار با کمبود اطلاعات از شرکت‌ها مواجه است که در این شرایط نوسان قیمت‌ها تقریبا متعادل و دامنه آن کم است. البته نکته قابل توجه این است که در این ماه‌ها بازار نسبت به وقایع بیرونی بسیار حساس‌تر می‌شود و خبرهای نامتعارف بیرون از بازار می‌تواند نوسانات زیادی را در بازار ایجاد کند.