آیا رعد و برق از شیشه عبور میکند؟ (دانستنیهای صاعقه)

خطرات رعد و برق در خانه ، هنگام رعد و برق چه کنیم ، الماس رعد و برق ، فواید رعد و برق ،صاعقه و الماس ،سنگ رعد و برق ،اصابت رعد و برق به انسان ، اصابت رعد و برق به ماشین

یکی از پدیده‌های شایع در زمان بروز طوفان، رعد و برق یا همان صاعقه است، کارشناسان دلایل مختلفی را برای به وقوع رعد وبرق مطرح می‌کنند، از جمله تخلیه بار الکتریکی که در اثر افزایش بخار آب در ابر‌ها ایجاد می‌شود و درنتیجه الکترون‌های آزاد در پایین ابر به وجود می آیند، درحالی که یون‌های مثبت به سمت بالا حرکت می‌کنند، میدان الکتریکی بسیار قدرتمندی ایجاد می‌شود و تخلیه میدان الکتریکی به وسیله اتصال کوتاه به زمین برای خنثی کردن اختلاف شار الکتریکی رخ می‌دهد.

بدن انسان به طور کلی رسانای جریان برق است و می‌تواند الکترون‌های آزاد را از خود عبور دهد، زمانی که رعد وبرق رخ می‌دهد و فرد درمسیر تخلیه الکترون‌ها قرارمی گیرد، نیرویی معادل با ۳۰۰ کیلو ولت انرژی از بدن او عبور می‌کند، همچنین رعد وبرق سبب افزایش ناگهانی درجه حرارت محیط تا ۲۷ هزار و ۷۶۰ درجه سلسیوس می‌شود که دمایی فوق العاده بالاست و می‌تواند سبب سوختگی شدید در فرد شود.

خطرات هولناکی که صاعقه بر سرتان می آورد

یکی دیگر از مواردی که درزمان اصابت رعد وبرق به بدن انسان رخ می‌دهد، پاره شدن رگ‌های خونی و بروز خونریزی داخلی است، گرما و نیروی بسیار قوی صاعقه می‌تواند تمامی لباس‌های بدن فرد را بسوزاند و حتی کفش‌های او را از پایش خارج کند.

اگر فردی یک جسم فلزی در دست بگیرد میزان خطر برخورد احتمالی صاعقه چندین برابر می‌شود، یکی از دلایلی که ایالت فلوریدای آمریکا بیشترین قربانی برخورد صاعقه با انسان‌ها را دارد (۱۲۶ مورد مرگ تنها در دهه ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۰) وجود زمین‌های بازی گلف و در دست داشتن دسته چوبی با سر فلزی، مخصوص این بازی به وسیله بازیکنان بوده است که بیشترین قربانیان را تشکیل داده اند.

رعد و برق تنها سبب سوختگی دربدن انسان نمی‌شود، بلکه می‌تواند باعث اختلال در ریتم الکتریکی قلب و ایجاد ایست قلبی شود، انقباض رگ‌های خونی بر اثر رعد و برق سبب آسیب به عضل قلب می‌شوند.

چگونه درصاعقه جان سالم به در ببریم؟

کارشناسان توصیه می‌کنند در زمان رعد وبرق، افراد از قرار گرفتن درفضا‌های سرباز خودداری کنند و تا پایان طوفان درمکان دربسته ایمن بمانند، همچنین درصورتی که درفضای باز قراردارند وسایل الکتریکی، چون تلفن همراه، گوشواره، کمربند دارای سگک فلزی، اشیای فلزی، چون چوب بازی گلف و مواردی از این دست را ازخود دور کنند.

در مناطق جنگلی قرارگرفتن زیر درختان بلند می‌تواند خطر برخورد صاعقه به درخت و آتش سوزی را افزایش دهد به همین دلیل توصیه می‌شود افراد زیر درختان کوتاه بمانند.

استفاده از تلفن ثابت درون خانه یا محل کار نیز در زمان بروز رعد وبرق ایمن نیست، زیرا صاعقه می‌تواند به وسیله سیم از گوشی جریان پیدا کند و سپس برق گرفتگی فرد درون محیط دربسته شود.

ایستادن در کنار دکل‌های مخابراتی و آنتن‌های تلفن‌های همراه و زیرساخت‌های اینترنتی نیز خطرناک است، زیرا احتمال برخورد صاعقه به آن‌ها زیاد است و امکان دارد فرد دچار آسیب دیدگی شود.

در فضای درون خانه یا محل کار نیز هر وسیله برقی یا الکتریکی دارای سیم که به برق شهری متصل است می‌تواند رسانای صاعقه و سبب ایجاد برق گرفتگی شود، به همین دلیل وسایلی، چون تبلت، لپ تاپ یا وسایل خوراک پزی برقی را خاموش و از دوشاخه بکشید.

راهکارهایی برای نجات جان فرد صاعقه زده

چنانچه فردی دچار صاعقه زدگی شد، اطرافیان باید بلافاصله وضعیت علامت‌های حیاتی او را بررسی کنند و در صورتی که دچار ایست قلبی شده است، عملیات احیا را انجام دهند، تماس با مراکز امدادی نیز برای انتقال سریع بیمار به بیمارستان باید انجام شود، زمان ایمن برای خروج ازخانه، محل کاریا پناهگاه پس ازفروکش کردن طوفان و رعد وبرق، نیم ساعت پس از شنیدن آخرین صدای رعد است.

خبر خوش این است که عده زیادی از افرادی که دچار صاعقه زدگی می‌شوند از این خطر جان سالم به درمی برند، اما عده‌ای دیگر چندان خوش شانس نیستند و حتی پس از بازگشت به زندگی با احیای قلب امکان دارد دراثر هایپوکسی مغزی (دریافت کم اکسیژن به وسیله سلول‌های مغزی) یا خونریزی و ضایعه‌های متعدد شکمی جان خود را ازدست دهند.

دربرخی افراد نجات یافته از صاعقه زدگی زخمی برروی بدن که مانند خط صاعقه است به وجود می آید که سراسر بدن را دربر می گیرد و درمان ناپذیر است.

در این بخش در نظر داریم برخی از باورهای نادرست در این رابطه را همراه با هم از نظر بگذرانیم.

بنجامین فرانکلین و کایت

فرانکلین باور داشت که صاعقه یک پدیده الکتریکی است و در صورت انتقال اثر الکتریکی آن به اشیاء دیگر می توان الکتریسیته ایجاد کرد. او برای اثبات فرضیه خود تصمیم گرفت که در هوای بارانی کلیدی را به انتهای ریسمان یک کایت متصل کرده و آن را به پرواز در بیاورد. فرانکلین ۴۶ ساله که از نتیجه آزمایش خود مطمئن نبود تصمیم گرفت تنها پسرش را با خود همراه کند. آنها در ادامه یک سیم فلزی نازک را از کلید به یک شیشه لیدن (ظرفی برای ذخیره سازی بار الکتریکی) متصل کردند و وقتی هوا تاریک شد و رعد و برق شروع شد روبانی ابریشمی را به کلید وصل کردند که در واقع کایت را از طریق آن نگه می داشتند.

قرار بود که در این آزمایش بار منفی از آسمان به کایت، ریسمان خیس آن، کلید و سپس ظرف لیدن منتقل شود و در عین حال خطری نیز فرانکلین را تهدید نکند چون روبان خشک ابریشمی را در دست داشت. چون بار منفی موجود در کلید به خوبی جذب بار مثبت موجود در بدن او شد، جرقه از کلید در دست او ایجاد گردید. فرانکلین مدعی شده که این آزمایش را با موفقیت انجام داده و ثابت کرد که صاعقه همان الکتریسیته ساکن است. اما اگر چنین اتفاقی واقعا رخ داده باید بگوییم که فرانکلین واقعا خوش شانس بوده چراکه بعد از او چند دانشمند دیگر نیز همین آزمایش را انجام دادند اما جان سالم به در نبردند.

اما آیا او واقعاً چنین کاری کرده است؟

داستان آزمایش اکتشاف الکتریسیته در طوفان توسط فرانکلین، دو قرن و نیم پس از انجام احتمالی آن توسط او در سایه ی ابهام قرار گرفته، اما آنچه که درباره ی فرانکلین می دانیم این است که او درک ما از عملکرد صاعقه و الکتریسیته را عمیقاً بهبود بخشیده است.

فرانکلین مطمئن شده بود که صاعقه منبعی طبیعی از تخلیه ی الکتریکی است. این کشف از آن زمان تا به حال به عنوان یکی از بزرگ ترین اکتشافات علمی جهان مورد تحسین قرار گرفته است، با این حال، درک ما از چرایی وقوع این پدیده، مکان احتمالی برخورد و واکنش مناسب در برابر آن هنوز با محدودیت هایی همراه است.

ماجرای فرانکلین و آن کایت صرفاً یکی از داستان های ساختگی در مورد آذرخش است. بسیاری از اطلاعاتی که از پدر ها و مادر هایمان در این باره شنیده ایم امروز یا تاریخ گذشته محسوب می شوند و یا به کلی اشتباه به حساب می آیند.

صاعقه هیچگاه یک نقطه را دو بار مورد اصابت قرار نمی دهد

این ضرب المثل به نظر خیلی جذاب می آید، به ویژه وقتی برای توصیف شرایطی از آن استفاده شود که احتمال دوباره رخ دادن آن بسیار کم است. اما مشکل اینجاست که این امر صحت ندارد. آذرخش در بسیاری از موارد بیش از یک بار به یک نقطه اصابت می کند.

برای مثال ساختمان امپایر استیت زمانی به خاطر اشتهایی که در جذب الکتریسیته ی طبیعی جو داشت به عنوان آزمایشگاه صاعقه مورد استفاده قرار می گرفت. میله ی بلند فلزی بالای این ساختمان، که ارتفاع آسمانخراش مذکور را در مجموع به ۴۴۴ متر می رساند به گونه ای طراحی شده که صاعقه را نیز به خود جذب کند. بنا به گفته ها این ساختمان در سال بین ۲۵ تا ۱۰۰ بار مورد اصابت صاعقه قرار می گیرد و در بهار ۲۰۱۱ نیز سه بار در یک شب مورد اصابت قرار گرفته است.

علت این امر آن است که صاعقه معمولاً به مرتفع ترین نقطه ی یک منطقه اصابت می کند که این، ساختمان امپایر استیت، ساختمان کرایسلر و ساختمان ۴۳۲ پارک را به تنها گزینه های آذرخش در آن حوالی تبدیل می کند.

از این بدتر آن است که ساختمان های مرتفع به تولید آذرخش کمک می کنند، چرا که طی یک طوفان، بار الکتریکی اجسام روی زمین، با بار الکتریکی موجود در ابرها مخالف است. اغلب صاعقه ها از بالا به پایین حرکت می کنند اما در مواقعی با تغییر یکباره ی بار الکتریکی ابرها می توانند از ساختمان ها و آنتن های مرتفع به سمت بالا حرکت کنند.

صاعقه فقط هنگام بارندگی خطرناک است

هیچ چیز نمی تواند مثل بارندگی مداوم گذران روز در دل طبیعت را خراب کند. چه در حال بازی باشید، چه در حال شنا کردن در رودخانه و یا کوهنوردی در کوه، وقتی دل آسمان می گیرد و شروع به باریدن می کند اولین چیزی که باید به فکرش باشیم این است که در نزدیک ترین مکان ممکن پناهگاهی برای خود بیابیم. با این حال، آنچه که اغلب مردم درک نمی کنند این است که حتی وقتی یک قطره باران هم از آسمان نمی بارد احتمال اصابت صاعقه وجود دارد.

بنا به اطلاعات اداره ی ملی اقیانوس ها و وضعیت جوی آمریکا، آذرخش معمولاً تا محدوده ی ۵ کیلومتری منطقه ی طوفان را مورد اصابت قرار می دهد. متخصصین حتی نام های مختلفی برای توصیف انواع این پدیده ی غیر منتظره برگزیده اند. مثلاً Bolts from the Blue به آذرخش هایی گفته می شود که عموماً از بخش پشتی طوفان پدید می آیند. این نوع صاعقه می تواند در آسمانی تقریباً صاف، فاصله ی حدود ۴۰ کیلومتری نزدیک ترین ابر بارانی را نیز مورد اصابت قرار دهد.

از طرف دیگر، صاعقه ی Anvil می تواند از مرکز طوفان تا ۸۰ کیلومتر آن طرف تر نیز اصابت کند.

حضور در اماکن دربسته شما را در امان نگه می دارد

خانه، ساختمان یا دیگر سازه هایی که چهار دیوار و سقف دارند بهترین مکان برای در امان ماندن از توفان هستند و علت هم حفاظت فیزیکی است که این بناها می توانند برای انسان داشته باشند.

اما این بدان معنا نیست که در این بناها کاملا از خطر صاعقه در امان خواهید بود و باید در نظر داشته باشید که تا حد ممکن از درب و پنجره ها فاصله بگیرید. این بخش ها و دیگر ورودی ها و منافذ فضای لازم برای هجوم صاعقه به داخل را فراهم می کنند.

نکته دیگر اینکه بهتر است از تمامی اجسام و اشیاء رسانای درون اتاق نظیر خطوط ثابت تلفن و وسایل برقی فاصله بگیرید زیرا محافظ های معمول این دستگاه ها نمی توانند از شما در برابر صاعقه حفاظت نمایند. از همین رو توصیه می شود که دستگاه های برقی نظیر تلویزیون، کامپیوتر، و هر چیز دیگری که به پریز وصل شده را از آن جدا نمایید. در نظر داشته باشید که حتی لوله کشی های درون منزل، پنجره های فلزی و چهارچوب ها هم رسانای صاعقه هستند و می توانند خطراتی را در حین توفان ایجاد نمایند.

انسان می تواند بار الکتریکی داشته باشد

حتما شنیده اید که می گویند بعضی ها «برق» دارند. البته اگر خودتان شاهد برخورد صاعقه با فردی باشید، طبیعی ترین تصوری که ممکن است به ذهنتان خطور کند این است که آن شخص احتمالا بار الکتریکی داشته است.

اما در واقعیت حتی اگر فردی مورد اصابت صاعقه قرار گرفته باشد در بدن خود الکتریسیته ندارد. هرچند که برخورد صاعقه با انسان می تواند باعث سوختگی و وارد آمدن آسیب به عصب ها شود اما اکثر قربانیان این حادثه در صورتی که به موقع به مراکز درمانی منتقل شوند نجات می یابند.

اگر بیرون منزل هستید، روی زمین دراز بکشید

شاید هیچ چیز بدتر از شروع ناگهانی توفان آن هم زمانی که خارج از منزل حضور دارید نباشد. در این مواقع اغلب مردم غالبا نمی دانند که چه کاری انجام دهند و به همین خاطر بیشتر دیده شده که در گوشه ای چمباتمه می زنند و شروع به گریه می کنند. خبر خوب اینکه اینطور نشستن به آنچه دانشمندان توصیه می کنند شباهت زیادی دارد.

تا پیش از این توصیه آن بود که در چنین مواقعی روی زمین دراز بکشید اما ظاهرا حالا مشخص شده که چمباتمه زدن بهترین راه برای در امان ماندن است. برای این منظور تنها کافیست که بدن خود را خم کرده و پاهای تان را در آغوش بگیرید، سر خود را به سمت زانوهایتان نزدیک نمایید و با دست هایتان گوش های خود را بگیرید.

وقتی صاعقه ای با محیط باز برخورد می کند می تواند جریانی از الکتریسیته را روی سطحی به طول سی متر ارسال نماید و این مساله در صورتی که روی زمین دراز کشیده باشید دردسر ساز خواهد شد.

اما اگر در جای خود چمباتمه بزنید تا حد ممکن از ارتفاع بدن خود کم کرده و مقدار کمتری از سطح زمین تماس پیدا می کنید.

استفاده از هدفون شما را در معرض خطر صاعقه قرار می دهد

این یک باور عمومی غلط است که هدفون می تواند شما را طعمه رعد و برق کند.

اگر تصمیم گرفته اید که با هدفون های بزرگ و رنگی «بیتز» خود در خیابان راه رفته و در اتوبوس و مترو زیر لب موزیکی که در گوشتان پخش می شود را زمزمه کنید، به جز اینکه ممکن است مورد نگاه های متعجب و گاهاً تحقیرآمیز اطرافیان قرار بگیرید، هیچ اشکالی متوجه شما نخواهد بود و مطمئن باشید این گجت در روزهای بارانی بهاری هرگز موجب نمی شود تا شما هدف و قربانی صاعقه بشوید.

دلیلش هم این است که آسیب دیدن به موجب آذرخش به ارتفاع بستگی دارد؛ هر چه بیشتر به آسمان نزدیک باشید، بیشتر احتمال صدمه وجود دارد. بنابراین، اگر در ارتفاع کمتر از ۳۰ متر بالای سطح زمین قرار دارید، می توانید با خیال راحت و اطمینان کامل، هدفون به گوش به قدم زدن های خود در خیابان ادامه دهید.

همچنین باید بدانید که هنگام وقوع صاعقه، کابل های هدفون هرگونه خطری را از شما دور خواهند کرد زیرا این سیم ها، جریان برق را منحرف نموده و اجازه نمی دهد به قلب انسان برسد. البته نباید به این موضوع اکتفاء نمائید و بهتر این است برای حفظ امنیت جان خود، زیر رعد و برق نمانده و به مکانی امن پناه ببرید.

قانون ۳۰/۳۰

قانون ۳۰/۳۰ می تواند به موارد مختلفی مرتبط باشد؛ مثلا اینکه اگر غذا صرف کرده اید و قصد دارید به استخر بروید، بهتر است ۳۰ دقیقه صبر کنید. یا اگر ماده خوراکی روی زمین افتاد تا ۳۰ ثانیه بعد می توانید بدون نگرانی آن را برداشته و میل کنید. اما در این مطلب به صاعقه مربوط می شود؛ در واقع به شنیدن صدای رعد و برق.

این قانون از آنجا که کمی با منطق جور در می آید باورپذیرتر است و کمتر می توان به عدم درستی آن شک نمود.

در این راستا، بسیاری از مردم معتقد هستند که پس از مشاهده نور آذرخش در آسمان باید شروع به شمارش اعداد کنند و اگر در کمتر از ۳۰ ثانیه صدای رعد را شنیدند، یعنی صاعقه کاملا نزدیک شان است و باید فورا به مکانی امن و سرپوشیده پناه ببرند. پس از آن نیز باید دست کم ۳۰ دقیقه منتظر بمانند تا طوفان و صاعقه به پایان برسد و مطمئن شوند که ادامه نخواهد داشت.

اما این روزها کارشناسان ثابت کرده اند که این طرز فکر پایه علمی ندارد و نور آذرخش و صدای مهیب آن به سختی قابل پیش بینی هستند و توصیه می کنند به عوض شمارش اعداد، فورا به مکانی سرپوشیده پناه ببرید تا از برق گرفتگی در امان باشید. البته اینکه ۳۰ دقیقه پس از پایان آخرین آذرخش منتظر بمانید را تائید نموده و ایده خوبی برای امنیت بیشتر می دانند.

تایرهای لاستیکی ماشین شما را در مقابل صاعقه محافظت می کنند

اینکه ماشین یکی از بهترین پناهگاه ها برای مواقع طوفانی و مواجهه با صاعقه است، صحت دارد و نمی توان آن را انکار کرد. اما مسئله ای که در این آیتم می خواهیم به آن بپردازیم باور غلطی است که در میان عموم مردم جا افتاده.

تقریبا همه به اشتباه تصور می کنند هنگم وقوع طوفان و صاعقه، ماشین به این علت امنیت دارد که تایرهای آن لاستیکی است و لاستیک نیز رسانای برق نیست. اما این صحت ندارد. لاستیک های ماشین به میزانی نیستند که بخواهند دلیل اصلی امنیت شما در مواقع آذرخش به شمار بروند.

دلیل اصلی این است که اتومبیل همانند یک مکان مسقف به طور همه جانبه انسان را محافظت نموده، او را خشک نگه می دارد و اجازه نمی دهد تا صاعقه به بدن او برسد. این هم در شرایطی محقق می گردد که تمامی در، پنجره ها و سانروف بسته باشند و امکان ورود صاعقه به داخل کابین خودرو وجود نداشته باشد.

به همین دلیل تصور نکنید موتورسیکلت یا دوچرخه به سبب داشتن تایر لاستیکی می توانند خطر صاعقه زدگی را از شما دور کنند.

منبع: howstuffworks ترجمه دیجیاتو