طرحواره چیست و چگونه زندگی شما را کنترل می‌کند؟
فرض کنید بدون آن‌که بدانید یک عینک مثلث‌شکل به چشم دارید. فرقی نمی‌کند به ساختمان‌ها بلند یک شهر شلوغ نگاه کنید یا روبروی عظمت دریا ایستاده باشید، تا وقتی این عینک نامرئی را به چشم دارید همه را مثلث می‌بینید. طرحواره شبیه به همین عینک است. خیال می‌کنید ابر و باد و مه و خورشید و فلک دست‌به‌دست داده‌اند تا شما را ناکام کنند درحالی‌که این باور خیالی ذهن شماست! در این مقاله قصد داریم ببینیم طرحواره چیست و چگونه کار می‌کند؟ برای آشنایی بیشتر با هر یک از طرحواره‌ها، چگونگی مقابله با آن‌ها و به‌طور کلی گام برداشتن در مسیر توسعه فردی و سلامت روان، توصیه می‌کنیم سری به آکادمی توسعه فردی آرامشیار بزنید و از نظرات متخصصان و طرحواره‌درمانگران استفاده کنید.
طرحواره چیست و چگونه شکل می‌گیرد؟
فهرست مطالب
- طرحواره چیست و چگونه شکل می‌گیرد؟
- انواع طرحواره ها کدامند؟
- ۱. طرحواره رهاشدگی یا طرد (Abandonment Schema)
- ۲. تله بی‌اعتمادی و سوءاستفاده (Mistrust and Abuse Schema)
- ۳. طرحواره محرومیت هیجانی (Emotional Deprivation Schema)
- ۴. تله زندگی انزوای اجتماعی (Social Isolation Schema)
- ۵. طرحواره نقص و شرم (Defectiveness/Shame Schema)
- ۶. تله زندگی شکست (Failure Schema)
- ۷. طرحواره اطاعت (Subjugation Schema)
- ۸. طرحواره استانداردهای سطح بالا (Unrelenting Standards Schema)
- ۹. طرحواره استحقاق یا بزرگمنشی (Entitlement/Grandiosity Schema)
- ۱۰. تله زندگی ایثار (Self-Sacrifice Schema)
- ۱۱. تله آسیب‌پذیری (Vulnerability Schema)
- ۱۲. تله زندگی وابستگی – بی کفایتی (Dependence/Incompetence Schema)
- ۱۳. طرحواره جلب توجه (Approval/Recognition-Seeking Schema)
- ۱۴. طرحواره بازداری هیجانی (Emotional Inhibition Schema)
- ۱۵. طرحواره خود توسعه‌نیافته (Undeveloped-Self Schema)
- ۱۶. طرحواره خودکنترلی ناکافی (Insufficient Self-Control Schema)
- ۱۷. تله زندگی بدبینی (Negativity/Pessimism Schema)
- ۱۸. تله زندگی تنبیه (Punitiveness Schema)
- آیا می‌توان طرحواره را تغییر داد؟
- جمع‌بندی
طرحواره (به انگلیسی: Schema) طرح و الگویی است که ذهن آن را می‌سازد و دنیا را طبق آن ترجمه می‌کند. طرحواره به زبان ساده، ساختاری شناختی است که باعث می‌شود جهان اطراف را به شیوه خاصی ببینیم و ادراک کنیم. بعضی از طرحواره‌ها مخرب هستند و به یک دور باطل و فرساینده منجر می‌شوند. به این نوع از ساختارها، تله زندگی نیز می‌گوییم. تله‌های زندگی اعتقادات و باورهایی عمیق اما غیرمنطقی نسبت به خود و دیگران در ما ایجاد می‌کنند و ما این باورها را پایه و اساس رفتارهای خود قرار می‌دهیم.
طرحواره‌ها بر اساس تجارب زندگی ساخته می‌شوند و در حافظه بلندمدت جای می‌گیرند. اغلب تله‌های زندگی در کودکی و در فضای خانواده به‌وجود می‌آیند. وقتی جو خانه ملتهب، بی‌نظم یا سختگیرانه باشد سلامت روان کودک تحت تاثیر قرار می‌گیرد. به‌طور کلی ناکامی در رفع نیازهای اولیه کودک، فقدان امنیت و آرامش روانی، افراط و تفریط در مراقبت و حمایت یا آسیب روانی و جسمانی در کودکی و نوجوانی می‌تواند طرحواره‌ها را به وجود بیاورد. البته نباید نقش خلق‌وخوی کودک و انتخاب‌های او را نادیده گرفت.
انواع طرحواره ها کدامند؟
همان‌طور که در طرحواره چیست گفته‌شد، جفری یانگ، پایه‌گذار و نظریه‌پرداز طرحواره‌درمانی، ۱۸ طرحواره مخرب را معرفی می‌کند. این طرحواره‌ها ناسازگار هستند و می‌توانند زندگی فردی، شغلی و اجتماعی افراد را تحت تاثیر قرار بدهند. به‌طور خلاصه به این طرحواره‌ها می‌پردازیم:
۱. طرحواره رهاشدگی یا طرد (Abandonment Schema)
فرد دائما منتظر از دست دادن افراد مهم زندگی خود است. این فقدان می‌تواند با مرگ عزیزان یا ترک و طرد توسط آن‌ها اتفاق بیفتد و در هر صورت اضطراب زیادی را متوجه فرد کند.
۲. تله بی‌اعتمادی و سوءاستفاده (Mistrust and Abuse Schema)
فرد نمی‌تواند به دیگران اعتماد کند و همواره منتظر آسیب یا سوءاستفاده از جانب آن‌هاست.
۳. طرحواره محرومیت هیجانی (Emotional Deprivation Schema)
شخص باوری محکم و پابرجا دارد که دیگران نیازهای هیجانی او را درک نمی‌کنند و نمی‌توانند خواسته‌های معقول و منطقی او را در رابطه برطرف نمایند. او همچنین از تجربه احساس هم‌دلی نسبت به دیگران ناتوان است.
۴. تله زندگی انزوای اجتماعی (Social Isolation Schema)
حضور در جامعه و در کنار دیگران به فرد احساس گسستگی و بیگانگی را منتقل می‌کند؛ بنابراین ترجیح می‌دهد تنها بماند.
۵. طرحواره نقص و شرم (Defectiveness/Shame Schema)
خود را ناقص، بد و ناکافی می‌داند و ترجیح می‌دهد از روابط اجتماعی پرهیز کند.
۶. تله زندگی شکست (Failure Schema)
عمیقا باور دارد که قرار است در زندگی شکست بخورد. فکر می‌کند هر هدف یا قصدی که داشته‌باشد بدون شک با ناکامی روبرو خواهد شد. خود را نسبت به سایر هم‌سالان ناموفق و ناکافی می‌داند.
۷. طرحواره اطاعت (Subjugation Schema)
نیازها و هیجانات خود را سرکوب می‌کند و زندگی را وقف خدمت به دیگران می‌نماید. طرحواره اطاعت با تله ایثار تفاوت دارد زیرا انگیزه اصلی در تله اطاعت، ترس و پیشگیری از مجازات و تنبیه توسط دیگران است.
۸. طرحواره استانداردهای سطح بالا (Unrelenting Standards Schema)
باوری غیرمنطقی، عمیق و دائمی دارد که برای پذیرفته شدن یا دوست داشته شدن توسط دیگران باید استانداردهای بسیار بالایی را رعایت کند یا به جایگاه ویژه‌ای برسد.
۹. طرحواره استحقاق یا بزرگمنشی (Entitlement/Grandiosity Schema)
خود را بالاتر و برتر از دیگران می‌داند و فکر می‌کند لایق امتیازات ویژه‌ای است.
۱۰. تله زندگی ایثار (Self-Sacrifice Schema)
همواره دیگران را نسبت به خود در اولویت قرار می‌دهد و خواسته‌ها و نیازهای خود را برای آسایش و رفع احتیاجات آن‌ها قربانی می‌کند.
۱۱. تله آسیب‌پذیری (Vulnerability Schema)
به‌طور اغراق‌آمیزی از ابتلا به بیماری، فجایع طبیعی و مشکلات اجتماعی می‌ترسد و باور دارد همواره خطری در کمین اوست.
۱۲. تله زندگی وابستگی – بی کفایتی (Dependence/Incompetence Schema)
نمی‌تواند مسئولیت‌های روزانه خود را انجام دهد یا از خود مراقبت کند.
۱۳. طرحواره جلب توجه (Approval/Recognition-Seeking Schema)
دائما نسبت به برانگیختن تحسین یا توجه دیگران احساس نیاز می‌کند.
۱۴. طرحواره بازداری هیجانی (Emotional Inhibition Schema)
بیش از حد هیجانات خود را کنترل یا سرکوب می‌کند و از بروز انفجاری آن‌ها واهمه دارد.
۱۵. طرحواره خود توسعه‌نیافته (Undeveloped-Self Schema)
استقلال فردی در شخص مختل شده‌است و به افراد نزدیک در زندگی به‌شدت وابسته است. این میزان از وابستگی، آزادی و توانایی تصمیم‌گیری فرد را مختل کرده‌است.
۱۶. طرحواره خودکنترلی ناکافی (Insufficient Self-Control Schema)
تحمل احساسات و هیجانات برای فرد بسیار سخت است و در مقابل ناکامی، احساس بی‌قراری شدید و از هم پاشیدگی روانی را تجربه می‌کند.
۱۷. تله زندگی بدبینی (Negativity/Pessimism Schema)
دائما نیمه خالی لیوان را می‌بیند و نمی‌تواند جنبه‌های مثبت زندگی را در نظر بگیرد.
۱۸. تله زندگی تنبیه (Punitiveness Schema)
به خود اجازه کوچک‌ترین اشتباهی را نمی‌دهد و اگر خطایی از او سر بزند خود را لایق بدترین مجازات‌ها می‌داند.
آیا می‌توان طرحواره را تغییر داد؟
طرحواره‌ها لزوما بد نیستند. آن‌ها کمک می‌کنند اطلاعات دریافتی از محیط را به‌سرعت دریافت و در ذهن خود طبقه‌بندی کنیم و به تفسیر آن‌ها به شیوه‌ای خاص بپردازیم. بااین‌حال ۱۸ طرحواره ناکارآمد جفری یانگ می‌توانند بسیار ماندگار باشند و زندگی فردی و اجتماعی شخص را مختل کنند. برای درمان این تله‌های زندگی به مداخله یک طرحواره‌درمانگر حرفه‌ای نیاز است. مقاومت بالا و ناهشیار افراد ممکن است به‌سادگی قابل شکستن نباشد و به همین دلیل حضور یک فرد متخصص لازم است. البته افزایش آگاهی، مطالعه و شناخت طرحواره‌ها نیز به ما در مدیریت آن‌ها کمک خواهد کرد.
جمع‌بندی
در این مقاله به طرحواره‌ها و تله‌های زندگی یانگ پرداختیم و هر یک را به‌طور مختصر مورد بررسی قرار دادیم. این تله‌ها می‌توانند سلامت روان ما را مختل کنند و برای درمان آن‌ها به یک برنامه منسجم، آگاهی کافی و حمایت یک درمانگر توانا نیاز داریم. یک متخصص می‌تواند طی کردن این مسیر را برای ما ساده‌تر کند و در پیچ و خم آن کنارمان باشد. تیم حرفه‌ای آکادمی آرامشیار چنین فرصتی را در اختیار شما قرار می‌دهد. توسعه مهارت‌های فردی و سلامت روانی شما اولویت ماست. با مراجعه به آدرس https://arameshyar.com در همین لحظه می‌توانید از آموزش متخصصان آرامشیار بهره ببرید.